امام رضا در نامه ای به جواد الائمه نه از شیوه غلامان برای بیرون بردن ایشان سخن میگوید که از روی بخل ایشان را از در کوچک به بیرون میبرند. امام رضا شاه به فرزندش توصیه میکند حتماً از در بزرگ خارج شود و علاوه بر آن با بخشش مال به خویشان بزرگی خود را بیش از پیش به دیگران نشان دهد و حاجت مردم را برآورد

قَرَأْتُ فِي كِتَابٍ أَبِي الْحَسَنِ الرَّضَاءَ إِلَى أَبِي جَعْفَرِ اللَّهِ يَا أَبَا جَعْفَرِ بَلَغَنِي أَنَّ الْمَوَالِيَ إِذَا رَكِبَّتَ أَخْرَجُوكَ مِنَ الْبَابِ الصَّغِيرِ فَإِنَّمَا ذَلِكَ مِنْ بُخْلِ مِنْهُمْ لِئَلَّا يَنَالَ مِنْكَ أَحَدٌ خَيْراً وَ أَسْأَلُكَ بِحَقِّى عَلَيْكَ لَا يَكُنْ مَدْخَلُكَ وَ مَخْرَجُكَ إِلَّا مِنَ الْبَابِ الْكَبِيرِ فَإِذَا رَكِبْتَ فَلْيَكُنْ مَعَكَ ذَهَبٌ وَ فِضَّةٌ ثُمَّ لَا يَسْأَلُكَ أَحَدٌ شَيْئاً إِلَّا أَعْطَيْتَهُ وَ مَنْ سَأَلَكَ مِنْ عُمُومَتِكَ أَنْ تَبَرَّهُ فَلَا تُعْطِهِ أَقَلَّ مِنْ خَمْسِينَ دِينَاراً وَ الْكَثِيرُ إِلَيْكَ وَ مَنْ سَأَلَكَ مِنْ عَمَّاتِكَ فَلَا تُعْطِهَا أَقَلَّ مِنْ خَمْسَةٍ وَ عِشْرِينَ دِينَاراً وَ الْكَثِيرُ إِلَيْكَ إِنِّي إِنَّمَا أُرِيدُ بِذَلِكَ أَنْ يَرْفَعَكَ اللَّهُ فَأَنْفِقُ وَ لَا تَخْسَ مِنْ ذِي الْعَرْشِ اقْتَارا. (1) 1 عيون اخبار الرضاء الله، ج ۲، ص ۱۸ کافی، ج ۴، ص۴۳)

در نامه ای که حضرت رضا برای ابوجعفر نوشته بود خواندم ای ،ابو جعفر به من خبر رسیده است که هرگاه اراده میکنی سوار شوی غلامان تو را از در کوچک بیرون می آورند آنها این کار را از روی بخل انجام میدهند و در نظر دارند خیر تو به کسی نرسد اینک به حقی که من در گردن تو دارم باید ورود و خروج تو از در بزرگ باشد. هنگامی که از منزل بیرون میروی باید مقداری در هم و دینار همراه داشته باشی و هر کس از تو چیزی خواست و حاجتی داشت باید در انجام حوایج و خواسته های مردم کوشا باشی و اگر یکی از اعمام تو چیزی طلب کرد باید کمتر از پنجاه دینار ندهی و اگر زیاده دادی بهتر است و اگر یکی از عمه هایت چیزی خواست باید کمتر از بیست و پنج دینار ندهی و اگر زیاد دادی مختار هستی من میخواهم خداوند مقامت را بالا ببرد. اینک انفاق کن و از فقر و فاقه واهمه مکن

ستایش افراطی مخاطب

یکی از نکات متفاوت در شیوه ارتباط مؤثر اسلام با غرب در این بحث نهفته است. طبق راه کارهای روان شناسان غربی یکی از نقاط آغازین گفتگو با شخصی که تازه با او آشنا شده ایم تعریف کردن از مخاطب است.(1) ۱ مهارت های گفتگو، ص ۲۷ )

حال طبق آموزه های دینی همان گونه که انتقاد گزنده مانع برقراری ارتباط مؤثر است ستایش افراطی مخاطب نیز گاهی مشکل ساز است؛ زیرا مخاطب احساس میکند ستایش فراتر از حد او نوعی چاپلوسی(2) نهج البلاغه، حکمت ۳۴۷ )

یا ابزاری برای فریب و اغفال وی و در نتیجه وادار کردن او به پذیرش یک کار یا مطلب است. بدین جهت و نیز به دلیل آثار نامطلوبی که این کار بر روحیه و اخلاق مخاطب می گذارد در آموزه های دینی از این خصیصه نهی شده است تا آنجا که رسول خدادالله فرموده است به ستایش کنندگان خاک بپاشید.»(3) من لا يحضرة الفقيه، ج ۴، ص ۱۱. )

در تعالیم رضوی نیز این عمل مقبول نیست امام رضا در حدیثی که مخاطب به ایشان میگوید به خدا قسم تو بهترین مردم هستی(1) ۱. رسولی محلاتی، سیدهاشم جنبه های اخلاقی و سیره عملی حضرت رضا الله، مجموعه آثار نخستین کنگره جهانی حضرت رضاء شد، ص ۴۲۷ ) در جواب می فرماید:

لَا تَحْلِفْ يَا هَذَا خَيْرٌ مِنِّى مَنْ كَانَ أَتْقَى لِلَّهِ تَعَالَى وَ أَطْوَعَ لَهُ وَاللَّهِ مَا نُسِخَتْ هَذِهِ الْآيَةُ «وَ جَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ(۲)حجرات ۱۳ )» . (3) . عيون اخبار الرضاء الله، ج ۲، ص ۲۳۶؛ البرهان في تفسير القرآن، ج ۵، ص ۱۱۴. )

ای مرد به خداوند قسم مخورا بهتر از من آن کسی است که تقوایش بیشتر و فرمان برداری اش از خداوند زیادتر باشد به خداوند سوگند در این آیه شریفه قرآن «وَ جَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقَاكُمْ » پروردگار می فرماید ما شما را دسته دسته قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید.

در این حدیث امام ضمن آموزش این مطلب که راه برگزیده شدن برای همه مهیاست و اکرم مردم بودن با تلاش و متصف شدن به تقوای الهی برای همه امکان پذیر است با ظرافت تمام ستایش افراطی را تقبیح میکند.