بخل

تنگ نظری و بخل نیز میتواند از موانع ارتباط مؤثر باشد. در لسان روایات رضوی بخل معنایی وسیع تر دارد از آنچه در اذهان است. از امام رضا درباره معنای جواد که نقطه مقابل بخیل است سؤال شد :

سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا الْحَسَنِ وَ هُوَ فِي الطَّوَافِ فَقَالَ لَهُ أخْبِرْنِي عَنِ الْجَوَادِ فَقَالَ إِنَّ لِكَلامِكَ وَجْهَينَ فَإِنْ كُنْتَ تَسْأَلُ عَنِ الْمَخْلُوقِ فَإِنَّ الْجَوَادَ الَّذِي يُؤَدِّى مَا افْتَرَضَ اللهُ تَعَالَى عَلَيْهِ وَ الْبَخِيلَ مَنْ بَخِلَ بِمَا افْتَرَضَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَيْهِ وَ إِنْ كُنْتَ تَعْنِي الْخَالِقَ فَهُوَ الْجَوَادُ إِنْ أَعْطَى فهو وَ هُوَ الْجَوَادُ إِنْ مَنَعَ لِأَنَّهُ إِنْ أَعْطَى عَبْداً أَعْطَاهُ مَا لَيسَ لَهُ وَ إِنَّ مَنَعَ مَنَعَ مَا لَيسَ لَهُ. (1) ۱. کافی، ج ۴، ص ۳۹ )

۱۴0

مردی از حضرت رضا پرسید در حالی که آن جناب در طواف بود جواد چه معنی دارد؟ فرمود .... اگر از مخلوق سؤال میکنی جواد کسی است که واجبات خداوند را انجام دهد و بخیل کسی را گویند که واجبات پروردگار را انجام ندهد و اگر مقصودت از جواد خداوند است که اگر بدهد جواد است و اگر ندهد باز هم جواد است.

طبق این حدیث بخل انجام ندادن واجبات الهی است که معنای مصطلح یکی از معانی تحت دایره این حدیث است. در صورتی که این معنا را در نظر بگیریم، بسیاری از موانع ارتباطی تحت لوای این مورد قرار میگیرد. این حدیث می تواند ناظر به اهمیت موضوع جود و در مقابل آن بخل در زندگی باشد.

پیش از این در مذمت بخل حدیثی از امام رضا خواندیم که برای بخیل راحتی نیست. (1) ا. تحف العقول، ص ۴۵۰ )

امام رضا بخل را در جنبه اجتماعی و ارتباطی آن در مقابل سخاوت و این گونه تحلیل می فرماید

السَّخِي يأكلُ مِنْ طَعَامِ النَّاسِ لِيَأْكُلُوا مِنْ طَعَامِهِ وَ الْبَخِيلُ لَا يَأْكُلُ مِنْ طَعَامِ النَّاسِ لِئَلَّا يَأْكُلُوا مِنْ طَعَامِهِ. (2) عيون اخبار الرضاء الله، ج ۲، ص ۱۲. )

سخی از غذای مردم میخورد تا مردم هم در سر سفره او حاضر شوند و از غذاهای او بخورند ولیکن بخیل برای این که مردم از طعام او نخورند از خوردن

۱۴1

طعام دیگران خودداری میکند.

در حدیثی دیگر بخیل را از بهشت دور و به جهنم نزدیک میداند. (1) همان)

همچنین امام رضا خطاب به علی بن شعیب میفرماید:

مَنْ لَمْ يَعِشُ غَيْرَهُ فِي مَعَاشِهِ يَا عَلَى أَحْسِنُوا جَوَارَ النَّعَم فَإِنَّهَا وَحْشِيةٌ مَا نَأْتُ عَنْ قَوْمٍ فَعَادَتْ إِلَيْهِمْ يَا عَلَى إِنَّ شَرَّ النَّاسِ مَنْ مَنَعَ رِفْدَهُ وَ أَكلَ وَحْدَهُ وَ جَلَدَ عَبْدَهُ. (2) تحف العقول، ص ۴۴۸ )

کسی که دیگری را در زندگی خود شرکت ندهد و به معاش او نرسد... ای علی از نعمت ها سپاسگزار باشید ای علی بدترین مردم آن کسی است که دیگران را از عطای خود محروم کند و تنها بخورد و زیر دستان خود را خوار دارد.