رصد اتفاقات زمانه

رصد اتفاقات زمانه خصوصا برای مدیران عالی اهمیتی خاص دارد. تفاوت این مبحث با مبحث پیشین در رویدادهای خاصی است که میتواند تأثیر گذار باشد. این موارد دقت نظر بیشتری را برای ارتباط گر خاص یا همان مدیر عالی جامعه می طلبد.

درباره ارتباط حضرت رضا با محیط اطراف نیز چه قبل و چه بعد از ولایت عهدی در احادیث و گزارشهای تاریخی موارد بسیاری موجود است.  به خوبی پیداست که امام در زمان خلافت هارون که فردی خشن و در عین حال مقتدر بوده تحرک خاص سیاسی از خود بروز نمی داده و برای حفظ صلاح شیعیان همین رویه را ادامه میداده است. در اوضاع سیاسی متشنج دوران امین نیز علی رغم قیام نزدیکان(1) ۱ اخبار و آثار حضرت رضا، ص ۷۳ ) ایشان از ورود به بحث قیام خودداری میکند در خصوص ولایت عهدی نیز با در نظر گرفتن مصلحت و با قیودی آن را می پذیرد.

امام بعد از ولایت عهدی در تعامل با مأمون رفتار وی را به خوبی رصد میکند که در مواقع حساس این مورد ظهور و بروز دارد. برای مثال هنگامی که به امام خبر میرسد که باید برای دفع نحوست زمان به حمام برود و حجامت کند امام بدون اینکه کسی را متهم به توطئه کند از این کار خودداری میکند.(2) همان) حتی بعد از قتل فضل بن سهل،(3) از بین مأمون امام و فضل که دعوت به رفتن به حمام میشوند فضل به حمام می رود و به قتل می رسد. ) زمانی که مأمون با گریه خود را از این جریان اندوهگین نشان میدهد و امام را نیز دعوت به جانشینی فضل میکند امام بسیار محترمانه و بدون ایجاد حساسیت موضوع را رد میکند و در جواب راوی حدیث به طور تلویحی وی را از وجود توطئه در این مورد آگاه مینماید؛(1) 1. عيون اخبار الرضاءه، ج ۲، ص ۱۶۴. ) هر چند صورت حقیقی این واقعه و توطئه مأمون برای قتل امام و فضل در تاریخ به ثبت رسیده است. (2) عطاردی، عزیز الله، مسند الامام الرضا، ج ۱، ص ۹۲ به نقل از ابو علی سلامی تاریخ خراسان)

این رویه را امام رضا از پیامبر اکرم الله نیز نقل میکند

كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِذَا وَجَّهَ جَيشَاً فَأَمَّهُمْ أَمِيرٌ، بَعَثَ مَعَهُ مِنْ تَقَاتِهِ مَنْ يَتَجَسَّسُ لَهُ خَبَرَهُ (3) قرب الاسناد، ص ۳۴۲. )

حضرت رسول هر گاه لشکری به طرفی می فرستاد فرماندهی برای لشکر معین میکرد و سپس یکی از افراد مورد اعتماد خود را با او همراه مینمود تا از حالات وی جستجو کند و اعمال او را تحت نظر قرار دهد.