آداب و شرایط زیارت و سفر

۱- صدقه پیش از سفر

روایات بر صدقه پیش از سفر به ویژه سفر زیارتی تأکید بسیار دارند. (ر.ک: مجلسی، محمد باقر، همان، ج ۱۰۰، ص ۱۰۳)

۲ برخورد خوش با هم سفران

در حرکت توقف خرج کردن و هر کار دیگر با هم سفران خود هماهنگی داشته باشد و برای هر تصمیمی با هم سفران مشورت کند، پیشنهادهای آنان را بپذیرد و با لبخند و روحیه ای سخاوتمند با آنان برخورد کند. (رک همان، ص ۲۷۱ )

3 هزینه سفر با مال حلال

همه زندگی به ویژه هزینه های سفر زیارتی باید از حلال باشد؛ زیرا با مال و لقمه حرام عبادت و زیارتی قبول نمیشود و دعایی مستجاب نمی گردد.

4 مراقبت از وظایف شرعی

برنامه مسافرت و سفر زیارت به گونه ای تنظیم شود که به وظایف شرعی و فرایض دینی لطمه ای وارد نشود؛ مرتکب حرامی نگردد و واجبی از وی ترک نشود. (همان، ص ۱۰۸)

146

چون قصد سفر کرده دعا کند که در سلامت و امنیت باشد و مشکلات سفر بر وی آسان و خطرها از او دور گردد. این دعاها در مفاتيح الجنان، «آداب سفر» آمده است.

بر نمازهای واجب محافظت کند اول وقت با شرایط و آداب به جا آورد. نماز در اول وقت و در مساجد و اگر ممکن شد به جماعت امام صادق فرمود: نماز فریضه بهتر است از بیست حج و یک حج بهتر است از خانه ای که پر از طلا باشد و آنها را صدقه دهند». (قمی، عباس، همان آداب سفر)

صاحب مفاتیح الجنان از شیخ شهید نقل میکند: «کسی که داخل حرم مطهر شود و ببیند که نماز جماعت منعقد شده است پیش از آنکه زیارت کند نماز بخواند و اگر در بین زیارت نماز اقامه شد مستحب است از برای زائران که زیارت را قطع کنند و روی آورند به نماز و کراهت دارد ترک آن و بر ناظر حرم خدام محترم است که مردم را به نماز امر کنند. (همان ادب ۱۹ )

پذیرفتنی نیست که امروز در مثل حرم مطهر امام رضا یا هنگام برپایی نماز جماعت عده ای از زوار در صحنه ها و رواقها و حتی کنار ضریح مطهر، بی اعتنا به نماز یا زیارت میکنند یا بیکار و بی توجه گویا اهل نماز نیستند

6 غسل کردن پیش از بیرون رفتن برای سفر

7 ترک هرگونه کلام بیهوده لغو مخاصمه و مجادله در زمان سفر

8 غسل زیارت به نیت زیارت امام

غسل زیارت تا ۲۴ ساعت کفایت میکند و پس از باطل شدن نیاز به تجدید نیست. امام صادق ، ذیل آيه وخُذُوا زينتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مسجد می فرماید: (مجلسی محمد باقر، همان، ج ۹۷، ص ۱۳۲ )«الغسل عند لقاء السلام تحصیل طهارت و پاکیزگی به هنگام زیارت امام .

147

برای راه یایی به محضر پاکان باید پاک و طاهر بود هم طهارت ظاهری و هم طهارت باطنی از این رو در دعای غسل میخوانیم: «اللهم طهر قلبي و اشرح لي صدرى و أجر على لساني مدحتك و الثناء عليك، اللهم اجعله لي طهوراً و شفاء و نوراً إِنَّكَ على كُلِّ شَيْءٍ قَدير». (همان، ج ۷۸، ص ۴.)

۹ وضو داشتن

۱۰ لباس تمیز آراستگی و خوش بویی

در غیر زیارت امام حسین بهتر است لباس نو و تمیز بپوشیم و خود را خوش بو کنیم. مبادا با بوی نامطبوع بدن عرق تن کثیفی جوراب ها و پاها

موجب ناراحتی و آزار دیگران شویم.

۱۱ سجده شکر

در هنگام ورود زائر باید به شکرانه اینکه خداوند توفیق حضور در حرم مطهر را به او داده است عمل پر فضیلت و پرثواب سجده شکر را انجام دهد. بدین وسیله از کاری که برخی عوام در عتبه مقدسه به سجده می افتند و ظن و گمان سجده برای غیر خدا را باعث میشوند پرهیز میشود و کاری مشروع و پراجر انجام می گیرد.

۱۲ رعایت ادب و متانت

در زمان تشرف به روضه منوره گام ها کوتاه برداشته شود، به آرامی و با وقار حرکت کند و با خضوع و خشوع باشد سر به زیر انداخته و به بالا و اطراف خود توجه نکند.

148

۱۳ حضور در نزدیکی ضریح مطهر

اگر ازدحام نباشد و مزاحمتی برای دیگران ایجاد نگردد، با ادب نزدیک ضریح شود و در صورت خلوت بودن خود را به ضریح برساند و آن را ببوسد.

۱۴ در هنگام قرائت زیارت پشت به قبله و رو به قبر مطهر ایستادن

در هنگام قرائت زیارت اگر ممکن باشد پشت به قبله و رو به قبر مطهر امام معصوم بایستد و پس از قرائت زیارت دست به ضریح، با حال تضرع به درگاه خداوند دعا کند گونه راست و چپ را به ضریح بگذارد و خدا را به حق صاحب قبر قسم دهد که او را از اهل شفاعت آن بزرگوار قرار دهد. در دعا و تضرع اصرار ورزد و به سمت سر مطهر و رو به قبله بایستد و به درگاه الهی دعا کند.

۱۵ تکبیر گفتن به هنگام دیدن قبر مطهر پیش از خواندن زیارت الله اکبر گوید در روایت آمده آن که پیش روی امام الله تكبير و ذكر لا اله الا الله وحده لا شريك له را بگوید، رضوان اکبر برای او نوشته شود.

۱۶ خواندن زیارتنامه های معتبر

خواندن زیارتنامه های معتبر که از امامان روایت شده است. زیارتنامه های معتبر با دقت و تفکر خوانده شود زیارت خواندن با لقلقه زبان و بدون توجه ما را از زیارت کردن و دیدار با چشم دل باز ندارد زیارت درس امام شناسی و معرفت به اهل البیت است از خواندن زیارتنامه های ساختگی و غیر مستند خودداری کند شیخ کلینی روایت کرده از عبدالرحیم قصیر که گفت وارد شدم بر حضرت صادق ها و گفتم: فدایت شوم از پیش خود دعایی اختراع کردم فرمود: «واگذار مرا از اختراع خود هرگاه تو را حاجتی روی دهد، پناه بر به حضرت رسول و دو رکعت نماز کن و هدیه کن آن را به حضرت. (قمی، عباس، همان آداب زیارت)

149

۱۷ نماز زیارت

دو رکعت نماز مانند نماز صبح در صورت امکان در بالاسر حضرت به جا آورد. در رکعت اول بعد از حمد سوره مبارکه پس و در رکعت دوم، بعد از حمد سورة مباركة الرحمن خوانده شود. نماز زیارت برای امامان و معصومان مشروع است و برای غیر معصوم به جز حضرت ابو الفضل نماز هدیه ثواب نماز هدیه شود خوانده شود.

۱۸ دعا کردن پس از نماز

پس از نماز سجده شکر به جا آورد و برای خود و دیگران به درگاه خدا دعا کند؛ زیرا پس از زیارت ولی خدا و نماز به درگاه الهی امکان اجابت دعا از قلبی خاشع و خالص بسیار زیاد است.

۱۹ ترک سخنان ناشایسته و کلمات لغو و بیهوده

سخنان لغو و بیهوده حال دعا و زیارت را از انسان می گیرد. اشتغال به صحبت های دنیوی در همه جا و همیشه مذموم و قبیح است، مانع رزق و باعث

قساوت قلب به ویژه در این اماکن مقدس است. در این بیوت مطهره باید یاد و نام الهی جاری باشد نه حرفهای لغو و بیهوده و دنیوی؛ چنان که قرآن می فرماید: وَفِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَ الآصال (نور (۲۴): ۳۶ )، آن چراغ پر فروغ در خانه هایی است که خدا رخصت داده است که قدر و منزلت آنها رفعت یابد؛ زیرا رخصت داده است که نام خدا در آنها برده شود در آن خانه ها هر بامداد و عصر مردانی او را تسبیح می گویند.

150

۲۰ خواندن زیارت و دعا با حال تضرع و صدای آهسته

شایسته است در حرم مطهر و رواقها و اماکن مقدس تمامی زیارتنامه ها و دعاها با ادب و حضور قلب و با صدای کوتاه خوانده شود. از سر و صدا داد و فریاد و صدای بلند حتی در شعار صلوات پرهیز شود قرآن کریم، دستور صریح می دهد که چگونه دعا کنید و با چه حال و صدایی خدا را بخوانید: و اذا قرئ القُرآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ و أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ * وَ اذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً و خِيفَةً و دُونَ الْجَهر مِنَ القَوْل بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَ لَا تَكُنْ مِنَ الغافلين (اعراف (۷) ۲۰۴-۲۰۵ )؛ و چون قرآن خوانده شود به آن گوش فرا دهید و خاموش باشید باشد که مورد رحمت الهی قرار گیرید و پروردگارت را در درون خود از روی خشوع و با ترس و بیم یاد کن و هر صبح و عصر بدون آوای بلند زبان به ذکر او بگشای و از غافلان مباش تا از مقربان او گردی

راز و نیاز با سکوت و ادب ارزش است جیغ و داد خلاف ادب زیارت است زیارتنامه را باید در قلب و از عمق دل زمزمه کرد.

۲۱ توبه و استغفار

در زمان زیارت یا پس از فراغت با توبه و استغفار به درگاه الهی حال خوش و با معنویتی پیدا کند؛ به گونه ای که حال زائر پس از زیارت بهتر گردد.

۲۲ انفاق و کمکهای مالی

برای خدمت رسانی بهتر به زائران و انجام هر چه بهتر این عبادت ارزشمند به دست اندرکان متصدیان و تشکیلات خدمت رسان کمک مالی کند و از انفاق و صدقات و خیرات غافل نباشد.

151

۲۳ رعایت عفاف و حجاب

مرد و زن زائر باید سعی کنند فریضه عفاف و حجاب را رعایت کنند به ویژه خانم ها با آرایش و زینت و پوشش نامناسب که جلب توجه کند، مشرف نشوند و از اختلاط زن و مرد نامحرم بپرهیزند.

برخی از زائران به ویژه بانوان چون رعایت آداب و وظایف شرعی نمی کنند گاهی به جای زیارت و کسب معنویت سبب گناه و معصیت می شوند فضای مقدس حرم را به تفرجگاههای غیر مذهبی تبدیل میکنند به جای آنکه زیارت و حضور در حرم مطهر برای آنها ثواب و ذخیره قبر و قیامت باشد، سبب گناه و معصیت است. نه تنها خود از این فرصت مغتنم و معنوی بهره نمی برند بلکه با زمینه سازی ارتکاب گناه برای دیگران مانع خیر و ثواب هم میشوند.

از امام صادق روایت شده است که حضرت فرمود: «ای اهل عراق به من خبر رسیده که زنهای شما با مردان نامحرم در کوچه و بازار اختلاط و تلاقی دارند. آیا شرم و حیا نمی کنید؟

سپس فرمود: خداوند لعنت کند کسی را که حیا نمی کند. (قمی، عباس، همان آداب زیارت)

امام علی می فرماید در آخر الزمان و نزدیک رستاخیز که بدترین دوره است، زنانی پیدا میشوند بی حجاب برهنه آرایش کرده که از دین خارج و عامل فتنه ها، مایل به شهوات و شتاب کننده به لذات حلال کننده محرمات و در جهنم جاودان اند. (همان)

152

۲۴ زیارت با علاقه و نشاط

شایسته است زیارت با علاقه و نشاط انجام گیرد و از کسالت، اجبار نفس بی حالی و بی میلی به دور باشد اگر وقتی چنین شوق و نشاطی نبود به زیارت نرویم و به عبادت و زیارت نپردازیم در روایت نیز بر این نشاط در زیارت تأکید شده است:

رغبتة في زيارتهم (کلینی، محمد بن یعقوب، همان، ج ۴، ص ۵۶۷ ) زیارت معصومین با رغبت و علاقه انجام گیرد.

مؤمن آرزو میکند که زیارت را با علاقه انجام دهد و از خداوند شوق و محبت را برای تشرف میخواهد: «اللهم... و حبب إلى مَشاهِدَهُم وَ الحِقْنِي بهم وَاجْعَلْنِي مَعَهُمْ فِي الدُّنيا والآخرة يا أرحم الراحمين ( طوسی، محمد بن حسن، تهذيب الاحكام، ج ۶، ص ۵۸ )؛ خدایا! زیارتگاه های امامان را محبوب دلم قرار ده مرا به ایشان ملحق کن و در دنیا و آخرت با ایشانم گردان ای مهربانترین مهربانان جسم را به درون حرم بردن اما دل و جان را فراموش کردن و غایب بودن حضور و تشرف نمیشود برخی با جسم به دیدار کاشی و آیینه کاریها و دیدن ساختمانها میروند اگر به ضریح مطهر هم بچسبند باز غایب هستند و نیامده اند و مشرف نشده اند عوام به نفس رفتند در و دیوار دیدند و خواص به جان رفتند گفتار و دیدار یافتند شایسته است نخست اذن دخول قلبی خواست و پاسخ مثبت آن را با احساس قلبی گرفت، سپس با قدم دل وارد شد. پس از درخواست اجازه برای داخل شدن در درون خود بنگر که آیا موفق به دریافت اجازه شده ای یا خیر؟ نشانه آن چشم گریان، دل شکسته و حضور قلب است و اگر اذن قلبی نگرفتی وارد نشو، بر درب بایست و التماس کن ولی خدا مهربان و هادی است از خدا تحول روح و حضور قلب برای زیارت ولیش را بخواه

153

۲۵ همت بلند و سخاوتمندانه

در زیارت در دعاها توسلات و هر آنچه از خدا می خواهی باید مظهر رحمت واسعه الهی بود برای دیگران چه خویشاوندان و آشنایان و چه سفارش کنندگان و ملتمسان دعا و همه مردم دعا کردن.

جوان زائری در مسجد الحرام میگفت میخواهم طوافی فقط برای مادرم انجام دهم گفتم چرا فقط برای مادرت؟ گفت به این سبب که او را بسیار دوست دارم و میخواهم تمام ثواب مال او باشد گفتم تو حریف لطف خدا نمی شوی و کیل و وزن خدا کم نمی آورد طواف را برای مادرت مادرانت پدرت، پدرانت خویشانت همه دوستان و آشنایانت و همه مردم نیت کن و آنها را در پاداش زیارت و طواف سهیم کن یقین بدان که خداوند هرگز از سهم مادرت کم نمیکند و به همه کسانی که نیت کرده ای نیز پاداش می دهد.

۲۶- زیارت ارتباط زنده با امام

شهیدان راه حقیقت و فضیلت انسانهای ربانی هستند که فنا و هلاکت به حریم آنان راه ندارد و به حیات الهی زنده و به بقای او باقی اند.

شهید گفته شده؛ زیرا از حیات برتر برخوردارند؛ چنان که خداوند می فرماید: بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ (آل عمران (۳) : ۱۶۹ ) ؛ بلکه زنده اند و نزد پروردگارشان به ایشان روزی می دهند.

جلوتر از متقین هستند که در بهشت برین و گلستان در جایگاه والا نزد پروردگارند: «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ * فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكَ مُقتَدِر»؛ (قمر (۵۴): ۵۴-۵۵) به یقین، متقین در بوستانهای بهشتی و در کنار جویبارهایی بزرگ خواهند بود. در جایگاهی که همه نعمتهای آن حقیقی است در حضور خدا که فرمانروایی مقتدر است.

154