عصر درخشان و زندگی هشتمین امام (ع)

همزمان با عصر دو خلیفه عباسی هارون الرشيد و مأمون فرزند او عصر نشر دانش و علم ، ترویج فلسفه و حکمت بحقیقت میتوان یافت از پر شکوه ترین و بزرگترین دوره های تمدن اسلامی و حیات علمی و ادبی سیاسی و دموکراسی و اشاعه مبانی ریاضی و هندسی و هیئت و زبان بشمار میرفت اگر نویسندگان و مورخین مأمون عباسی رادانا ترین خلفای عباسی قلمداد نموده اند شرح زندگی و قدرت سیاسی او را جداگانه نوشته اند تا آنجا که پرفسور - ویلیام میور - مامون را متصف بعدل و بردباری دارای احساسات و شعور نافذ دانسته است نویسنده دیگری او را مردی سیاسی؛ دیپلومات و کار آزموده معرفی کرده است دکتر تو ته انگلیسی مأمون را مردی با نبوغ و فلسفی بشمار آورده است مستشرق دیگری او را در خدمت با نسانیت همانند انوشیروان عادل دانسته و او را بکمالاتی مخصوص بخود ستوده است مورخین اسلامی در نوشته های خود مامون را بعظمت و بزرگی توصیف نموده اند دو نفر از دانشمندان بزرگ شیعه ساحت مامون خلیفه عباسی را از هر نوع جنایت دور دانسته و نتوانستند بپذیرند که مامون سبب شهادت حضرت رضا علیه السلام شده است و نقشه مسموم نمودن آنحضرت بفرمان او طرح گردیده است با اینکه برای اثبات این معنی مدارك زیادی در دسترس آندو دانشمند اسلامی بوده است *( گويا مختصر غفلتي و لغزشی برای این دو بزرگوار و افرادی از نویسندگان اخیر پیدا شده و بدقت مدارک این جنایت تاریخی را ملاحظه نفر موده اند تا آنجا که یکنفر از نویسندگان در کتابش ۱۰ دلیل اقامه نموده است براینکه هرگز تصور نمیتوان کرد که مامون مرتکب این جنایت شده باشد و امام علیه السلام را مسموم کرده باشد ما در جلد دوم این کتاب بکنجکاوی و اثبات این موضوع مشروحاً می پردازیم و انتقاد و نقض بر این گفتار بی اساس را مینگاریم .)

خلاصه میتوان عصر هارون و مامون را عصر طلائی و ترقی بشمار آورد ترقیات اواخر قرن دوم و اوائل قرن سوم هجری را باین دو خلیفه عباسی نسبت داد .

 در این دوران چنان بازار علم و دانش هنر و ادب اوج گرفت نه تنها ممالك شرق را پر کرده بود بلکه نور دانش و علم از خاور دور بغرب و اسپانیا و اندلس سرایت نموده بهترین شاهد کتابهای فراوانی است که از زبانهای غیر عربی در آن عصر بعربی ترجمه شده و هنوز نمونه های زیادی در علوم مختلفه باقی مانده و مورد استفاده دانشمندان امروز جهان قرار گرفته است براستی نویسندگان آنزمان خوب از عهده ترجمان مبانی اسلامی بر آمدند و توانستند در مدتی کوتاه انقلابی بر پا سازند و از گوشه و کنار گیتی مردم دنیا را توجه باساس ارزنده و جهان بینی اسلامی بدهند و موجی عظیم ایجاد نمایند.

نمونه ای از پیشرفت مسلمین و تمدن آنها برای احدی از تاریخ نویسان و تحقیق کنندگان اسلامی جای تردید نیست که اولین مخترع ساعت مردی مسلمان بوده و تا صدها سال این صنعت فقط در بین مسلمانان رواج داشته است بدون آنکه دیگران قادر باشند مانند آن بسازند و حتی از آن تقلید نمایند کلیه تاریخ نویسان باین حقیقت اعتراف دارند و اسناد زنده این مدعا اکنون در موزه ها و کتابخانه های بزرگ جهان موجود است .

از جمله کتابی است که ابوالعزین رز از جزری در قرن ع هجری تألیف نموده است در این کتاب در ضمن شرح در پیرامون مسائل فیزیکی و مكانيك بطور تفصیل از ابزار و آلات و طرز کار ساعت سخن رانده حتی قطعات آنرا بصورت تصاویر رنگ آمیزی شده برای خوانندگان مجسم نموده است .

جرجی زیدان مورخ شهیر در حلد ۵ از کتاب تاریخ خود در ص ۵۵ مینویسد: شخصاً این کتاب را در موزه های بزرگ دیده ام در صورتیکه رواج ساعت قرنها پس از این تاریخ در اروپا شیوع یافت مورخ مزبور در کتاب آداب اللغه مینویسد رضوان بن محمد کتابی در علم ساعت تصنیف کرده و صورت آلات آنرا در آن کتاب کشیده است و نام آن و طرز کار هر يك از آلات را مفصلاً شرح داده است این کتاب اکنون در کتابخانه خدیویه مصر است .

دکتر گوستاو لوبون در تاریخ خود صفحه ۲۰۹ چنین می نویسد شارلمان که امپراطور فرانسه و در حقیقت مالک تمام اروپا بود و از دریای اتلانتيك تا آلپ وسعت کشور او بود با این وصف حکومتش حکومتی وحشیانه بوده است سفرای خود را بدر بار خلفیه اسلام می فرستاد و با کمال ادب تقاضا مینمود خلیفه وسائل آسایش زائرین بیت المقدس یعنی مسیحیان را فراهم آورد ...

هارون الرشید ساعت را به فرانسه فرستاد

هارون الرشید تقاضای امپراطور فرانسه را پذیرفت سفراء را با هدایای گرانبهاء مرخص میکرد و از جمله هدایا فیلی بود که با جواهرات نفیس زینت یافته و حیوان نامبرده تا آن تاریخ وارد اروپا نشده بود علاوه بر این مروارید جواهر و عاج و انواع عطریات و اقسام پارچه های حریر و بالاتر از همه ساعتی بود که وقت را نشان میداد و در هر ساعتی زنگ میزد شارلمان امپراطور فرانسه و مصاحبین نیمه وحشی او همان مصاحبینی که بی چاره شارلمان با دست آنها بیهوده کوشش می کرد که تمدن روم را زنده کند از دیدن ساعت مات و متحیر شده و در تمام در بار او حتى يك نفر یافت نمیشد که چگونگی استفاده از آن را بداند.

 مورخ شهیر مینویسد. در اولین مرتبه که ساعت زنك زدناگاه مأمورین قصر و دربار شارلمان دیدند مردم بابيل وكلنك با چوب و داس بدربار حمله کردند وقتی سبب را پرسیدند؟ گفتند آنطوریکه کشیشان شیطان را برای ما مجسم کرده اند درست همین صورتی است که اینجا نصب شده است گاهی هم غرش میکند آمده ایم شیطان را نابود کنیم تا ما را گمراه نکند و دیگر از شر او در امان باشیم بی چاره شارلمان مجبور شد ساعت را از آن محل بردارد و در اطاق خصوصی خود نصب گرداند .*( پی بر روسو، با اینکه خیلی سعی کرده عموم ا صنایع مسلمین را بدیگران نسبت دهد، در اینجا ناچار باعتراف گردیده و در صفحه ۱۶۴ - از تاریخ صنایع خود مینویسد مشخص ترین مثال از انواع ساعت های مکانیسم پیچیده ساعتی است که در سال ۸۰۷ م - از طرف هارون الرشيد به شارلمان پادشاه فرانسه هدیه شد . 

پی پر روسو بعد از این مقدمه شرح مفصلی راجع بطرز ساختمان این ساعت بیان میکند.

در کتاب دیگر خود بنام تاریخ علوم ، نیز راجع باين ساعت بيانات جامعی دارد و مینویسد مردم جهان هفت چیز را از عجائب میشمردند که یکی از آنها دیوار چین بود و( یا ۵۰ فرسخ طول آن از ۹ تا ۱۲ متر عرض آن است) ولی با ساختن ساعت مسلمین رقم هفت به هشت مبدل و این اختراع

جزو عجائب جهانی محسوب گردید)

اگر چه امروز در برابر اختراعات محير العقول بشری از وسائل نقلیه در زمینها گرفته تا هواپیماهای قاره پیما و موشکها و فضا نوردها اقمار مصنوعی و بالاخره بشقاب پرنده و سایر اختراعات جوی و دریائی از قبیل ناوشکنها و کشتیهای غول پیکر ووسائل ارتباطی مانند تلگراف و تلفن رادیو و تلویزیون و هزاران اکتشاف و اختراع علمی وفنی دیگر ، برای ساعت ارزش وجودی باقی نمانده و مرحله قدمت و ساده گی را می پیماید و نمیتواند عرض و اندامی بنماید ، و لكن نباید غفلت از این نکته نمود؛ در يك ربع قرن قبل همین ساعت ارزشی زیاد از نظر اختراع داشته است بویژه در زمانی که هنوز نام و نشانی از تمدن اروپا بمیان نبوده اختراع ساعت اهمیت سزائی داشته ، چنانکه مورد اعجاب مردم آنروز واقع شده بود. 

اگر مسلمین را بحال خود باقی میگذاردند ، چشم جهان میدید چگونه پیشرفت مینمودند و آنچه آنها امروز افتخار خود قرار داده اند مسلمانان در چند قرن پیش بدان افتخار می نمودند .

 چنانکه پنج قرن دنیا را اداره نمودند و در راه سعادت بشر گاههای مؤثری برداشتند بقول نویسنده ای شایستگی مسلمانان را باید از افکار بلند دانشمندان اسلامی بدست آورد کدام فرهنگ آزاد میتواند عقيده بالاراده بالا سخنان پاك رفتار پاك كوشش پاك جهاد مقدس مسلمانان را در تهذیب مدنیت بشر پشت سر بگذارد نبوغ سیاستمداران شعراء و نویسندگان فلاسفه و حکماء و محققین علوم و فنون ما در خشنده و لمعان دارد .

 فعالیت بر امکه در احیاء علوم روشن است مدرسه نظامیه بغداد دانشگاه معروف اسلامی را خواجه نظام الملك تاسیس نمود، خواجه نصیر الدین طوسی به نیروی عقل و کفایت ملی هویت مغول را مستحیل کرده است از صدر اسلام تا استیلای مغول مشاهیر ایران ناطق حقائق و معنویت این سامان هستند غزالی صاحب احياء العلوم، کلینی رازی صاحب کتاب کافی صدوق قمی نویسنده من لا يحضره الفقیه، شیخ طوسی مؤلف کتاب تهذيب واستبصار سيد رضى جامع نهج البلاغه على (ع) محقق صاحب كتاب شرایع از ادباء و شعراء و نویسندگان ابن مقنع مترجم کلیله و دمنه بدیع الزمان همدانی صاحب مقامات بدیعی ابوالفتح بستی منشی سلطان محمود غزنوی طغرائی اصفهانی صاحب تاریخ بیهقی فردوسی صاحب کتاب شاهنامه خاقانی دلسوخته مفاخر ملی ناطق قطعه هان ای دل عبرت (بین) از دانشمندان بزرگ ریاضی ابو معشر بلخی ابو ریحان بیرونی صاحب کتاب آثار الباقیه در تاریخ و جغرافیا وریاضی حکیم عمر خیام نیشابوری عالم حکمت و رباعیات بی مثل و مانند .

از نماینده های با فروغ طب در اسلام وشيمي و فيزيك محمد بن زکریا رازی شیخ الرئیس ابو علی ابن سینا که از سران حکماء و فلاسفه است ابو نصر فارابی که سر سلسله حكماء و مربی فکر ابن سیناء بوده است.

ابو علی مسکویه صاحب كتاب تجارب الامم الحكماء. شيخ شهاب الدين سهروردی صاحب حکمت الاشراق، امام فخر رازی مؤلف نهايت العقول والمباحث الشرقية از عرفاء شيخ ابوسعید ابوالخیر، خواجه عبدالله انصاری شيخ عطار ، جلال الدین رومی سنائی صاحب حديقة الحقيقه وسير العباد الى المعاد استاد سخن و عرفان مورخین و سیاحان مشهور محمد بن جریر طبری، مسعودی نویسنده کتاب مروج الذهب ابن خلكان صاحب کتاب و فیات الاعیان از علوم طبیعی و حیوان شناسی و گیاه شناسی، زکریا قزوینی از استیلای مغول تاظهور نادرشاه شمس الدين جويني عطاملك جوینی صاحب تاریخ جهان گشاء غیاث الدین جمشید کاشانی، منجم معروف و ریاضی دان صاحب زيج الغ بيك قاضي بيضاوي، و علامه حلی فقیه و حقوق نویس معروف قطب الدین شیرازی، وسعدالدین تفتازانی صاحب کتاب مطول قاضی عضد الدین الجی صاحب کتاب مواقف جرجانی صاحب نحو، مجد الدین فیروز آبادی مؤلف قاموس اللغه ، عبدالله فضل مؤلف تاریخ وصاف فضل الله ادیب نویسنده تاریخ معجم و فضل الله رشیدالدین وزیر صاحب کتاب جامع رشیدی حمدالله مستوفی قزوینی صاحب تاریخ گزیده .

حافظ ابرو نويسنده زبدة التواريخ حافظ شیرازی از غزل سرایان و عرفاء و ادبای نامی و سلمان ساوجی و عبدالرحمن جامی و شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی و شیخ صفی الدین اردبیلی شیخ محمود شبستری صاحب گلشن راز.

شاه نعمت الله کرمانی، عارف لاهوتي، عبدالرزاق لاهیجی صاحب شوارق شیخ بهائی معروف و میر داماد سر آمد حکماء و فضلای زمان از نادر شاه به بعد میرزا ابوالقاسم قائم المقام فراهانی رهبر سبك جديد .

میرزا تقی خان امیر کبیر فراهانی مصلح و موسس نظامات جدید معتمدالدوله، نشاط اصفهانی، امیر الشعراء، رضا قلی خان هدایت میرزا عباس فروغی، محمد علی خان سروش ملك الشعراء فتح الله شيباني . 

سید جمال الدین اسد آبادی معروف بافغانی سر سلسله نهضت ها و آخوند ملا کاظم خراسانی صاحب كتاب كفاية الاصول *(برای نمونه و بعنوان اشاره عده قلیلی از بزرگان و نویسندگان اسلامی و ایرانی را مذکور داشتیم و برای اطلاع بیشتر از رجال علمی مسلمانان بویژه شیعه بكتاب الذريعة الى تصانيف الشيعه تأليف دانشمند بزرك و معاصر حاج آقا بزرگ طهرانی دام بقائه رجوع شود و یادآوری ما در اینجا نام بعض مؤلفين و بعض مصنفات را از این نظر است گاهی افراد خورده گیر مدرك طلب میکنند و میگویند نام آنها چیست؟ و کتابهای آنها کدام است ؟ و از این راه انتقاد نموده برای ارائه مدرک در مقابل این صنف بهمین مقدار اکتفاء نموده و این بحث را بطور تفصیل در یادداشتهای دیگری محول میکنیم و حق کشیهای بعضی دانشمندان را مانند پی پر روسو جواب میدهیم و مدارك زنده ای را برای اثبات این مدعا ارائه می نمائیم .)

دستور اختراع ساعت را هشتمین امام (ع) صادر فرمود 

آنچه را نگاشتیم و سپس می نگاریم هر چه در وصف عظمت عصر هارون و مأمون نویسندگان اسلامی و غیر اسلامی نگاشتند همه و همه ببرکت حضرت رضا علیه السلام هشتمین پیشوای شیعیان بوده است.

همان بزرگوار بود که نیروهای خلاقه، نیروهای علمی و عملی را بیدار و بجنبش در آورد مجالس گفتگوهای علمی و مناظرات را شکیل میداد و قدرتهای علمی آنروز را وارد بمباحث علمی مینمود هر روز معلوم تازه ای را بر دانش پژوهان عرضه میداشت ؛ و رونقی بیشتر از پیش باین بازار بعناوین گوناگون عطا میفرمود . 

مغزها را روشن و از حال رکود و ارتجاع واقعی خارج مینمود تاریکیهای جهالت و اوهام بشری را میز دود و حقائقی را بدرستی و راستی بیان میفرمود حتی تکیل اختراع ساعت به فرمان و اشاره آن بزرگوار صورت گرفت.

علی بن مهران میگویدها از طرف حضرت علی بن موسی الرضا (ع) مأمور شدیم که برای حضرتش ساعتی بسازیم که اوقات وی را معین کند بر طبق دستور حضرت ساعت را ساختیم و نزد آن بزرگوار بردیم سپس بمحض اینکه درخواست نمودیم که پیشخدمت امام برای ما آب بیاورد آب را می نوشیدیم و امام هم بر روی کرسی جلوس فرموده بود در این وقت ساعت بصدا در آمد و هشت زنگ زد امام (ع) بمسرور خادم بزبان فارسی فرمود مسرور ۸ (یعنی ساعت ۸ است)

موقعیکه مسرور از اطاق میخواست خارج شود امام (ع) بفارسی فرمودند در را ببندآری) این همه آوازها از شه بود ! ) عیون اخبار ایران