سوره «توحید»

عبدالعزیز مهتدی گوید از امام هشتم (ع) درباره «توحید» سوال کردم.

 حضرت فرمود: هر کس سوره قل هو الله احد را بخواند و به آن ایمان آورد

«توحید» را شناخته است. پرسیدم چگونه باید خواند؟

فرمود: همانطور که مردم میخوانند و این جمله را نیز اضافه فرمود: «کذلک الله ربی پروردگار من چنین است. سه مرتبه پس از خواندن سوره توحید» این جمله تکرار شود.

راوی گوید از امام رضا (ع) سوال کردم کمترین حد معرفت و شناخت چیست؟»

حضرت فرمود: اقرار» به این که معبودی جز او نیست شبیه و نظیری ندارد ثابت است. قدیم است موجود است گم نگشته هیچ چیز مثل او نیست.»

محمد بن عبید گوید به محضر امام رضا (ع) وارد شدم پس حضرت به من فرمود به «عباسی بگو از بیانات مشکل عملی در مسائل توحیدی و سایر مطالب مربوط به علم کلام خودداری کند و با مردم در خور استعدادشان و به میزان معرفت ایشان سخن بگوید و از مطرح کردن موضوعاتی که در خور فهم و باور همگان نیست خودداری کند.

و هر گاه از یگانگی خداوند از تو پرسیدند پس بگو همان طور که خدای عز و جل در قرآن خود را توصیف فرموده است.

به نام خداوند بخشنده مهربان بگو خداوند یکتا و یگانه است خداوندی است که همه نیازمندان قصد او میکنند نزاد و زاییده نشد و برای او هرگز شبیه و مانندی نبوده است و هرگاه از چگونگی خداوند از تو پرستش شود پس بگو همچنان که خداوند عز و جل فرموده است هیچ چیزی به مانند او نیست و هنگامی که از شنوایی حق از تو پرسیدند پس بگو همچنان که خدای عز و جل فرموده است: «او شنوای دانا است. با مردم به گونه ای سخن بگو که بتوانند مطالب را خوب بشناسند و باور کنند(۱)(عیون اخبار الرضا، ج ۱، باب ۱۱، هدایت .. طوايف الحكم، ج ۱، ص ۲۳).

فلسفه «توحید» و یکتا پرستی

امام هشتم (ع) در بیان علت اینکه چرا مردم مامور به عقیده توحید و یکتا پرستی میباشند فرموده است برای اینکه اگر مردم به اعتقاد به وحدانیت خدای نداشتند و خدا را یگانه نمیدانستند برای جهان دو یا چند مدیر قائل بودند هرگز به صانعی که آنان را آفریده شناخت پیدا نمیکردند و هیچ راهی برای شناخت خدایی که آنان را خلق نموده نداشتند و نمیدانستند خدایی را که پرستش میکنند همان خدایی است. که آنها را آفریده یا دیگری است و مطمئن نبودند که حتما همان خدا را اطاعت می کنند به ناچار مردم از روی حقیقت صانع خود را نمیشناختند و فرمان و امر و فرمانروا و آمری برای آنها ثابت نمیشد.

و علت دیگر اینکه : اگر روا بود که خداوند دو کس بود از این دو شریک هیچ یک سزاوارتر به عبادت و اطاعت از آن دیگر نبود و اگر جایز شمرده شود که آن شریک عبادت و اطاعت شود روا خواهد بود که خداوند اطاعت نشود و نتیجه اطاعت نکردن خدا کفر ورزیدن به خدا و کتب آسمانی او و پیامبران خواهد بود و پیروی از هر باطلی و ترک هر حقی و حلال شمردن هر حرامی و حرام کردن هر حلالی و فرو رفتن در هر گناهی و مباح کردن هر فسادی را ترک اطاعت خدا در بر خواهد داشت. یعنی اطاعت یکی از این دو خدا به ناچار متضمن اطاعت نکردن از دیگری خواهد بود و در نتیجه آن معایب و مفاسد پدید خواهد آمد. پس عبادت و اطاعت منحصر به خداوند واحد و یگانه است.»

امام رضا (ع) در علت اینکه خداوند را مثل و مانندی نمیباشد فرمود: «برای این که مردم همگی فقط به عبادت و اطاعت خدا روی آوردند و به پرستش دیگری آلوده نشوند زیرا وقتی که مردم از صمیم دل معتقد شدند و اقرار کردند که صانع را مانندی نیست قطعا جز به اطاعت و عبادت او روی نیاوردند و معبود دیگری را مورد پرستش قرار ندهند و همچون اگر به مردم ثابت نشود و اعتقاد نداشته باشند که خداوند را نظیر و مثلی نیست چه بسا همان اوصاف و صفات عجز و جهل و تغییر و زوال و فناء و کذب و ستم را که در مخلوقات هست به او نسبت میدهند و خدایی را که این نسبت به او داده شود نه از فنای او در ایمن خواهند بود و نه به عدل او اعتماد دارند و نه به وعد و وعید و ثواب و عقاب او اطمینان دارند و در نتیجه این عقیده سخیف به ابطال ربوبیت و فساد خلق می انجامد(۱)(بحار الانوار، ج ۸۵، ص ۱۹۸ ).»