نماز از دیدگاه امام رضا (ع)

امام رضا (ع) در مورد علت و حکمت اقامه نماز به یکی از اصحاب خود نوشت: «همانا علت وجوب ،نماز اقرار به ربوبیت پروردگار است کنار گذاشتن شرک و این که برای خداوند وحدانیت او پشیمانی و طلب توبه از گناهان گذشته و گذاشتن صورت بر زمین در هر روزی پنج مرتبه برای تعظیم پروردگار.

 و این بنده متوجه خدا باشد و او را فراموش نکند و راه سرکشی در پیش نگیرد و خاضع و خاشع و ذلیل و مشتاق و خواستار زیادتی توفیق در دین و دنیا باشد.

 به علاوه آثار دیگری که در نماز است عبارتند از انزجار از غیر خدا و مداومت بر ذکر حضرت باری تعالی در روز و شب زیرا بنده سید و مدیر امور آفریننده خود را فراموش نکند. چون فراموشیت یاد حق سبب در پیش گرفتن راه سرکشی و طغیان است. 

همچنین حکمتهای دیگری که در نماز است این بنده به وظایف بندگی خود در پیشگاه خدای خویش قیام کند و این عبادت او را از گناهان باز دارد و مانعی برای او از گرایش به فساد و تبهکاری باشد.(۱)(عيون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۰۲ )»

حقیقت نماز از دیدگاه امام هشتم (ع)

چگونه حق نماز را ادا کنیم؟

امام رضا (ع) فرموده است: نماز صله (پیوند) و موهبتی است از طرف خداوند مهربان برای بنده از رحمت و عنایت.

 نماز مطالبه وصال و راه رسیدن بنده به سوی خداوند است. البته هر گاه با نیت خالص وارد نماز شود و یا تعظیم و اجلال هر چه بیشتر برای خداوند تکبیر گوید و قرائت را با ترتیل بخواند و با خشوع رکوع را به جا آورد و با تواضع سر از رکوع بردارد و با ذلت و خضوع سر به سجده گذارد و با اخلاص در حالی که امید به رحمت خدا دارد تشهد خواند سپس نمازش را با رغبتی تمام و با امید به رحمت بیکران الهی سلام دهد و به پایان رساند و در حال بین ترس و امید فریضه الهی را به انجام رساند پس هرگاه کسی نماز را با چنین آداب و شرایطی به جا آورد حق نماز را ادا کرده است(۲)(مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۲۶۴).»

(ص8)

کیفر سستی ورزیدن در نماز

وجود انسان طعمه بسیار آماده برای نیرنگهای شیطان است. این موجود رانده شده که در آغاز خلقت انسان او را فریب داد و از نعمت بی پایان محرومش ساخت طبق سوگندی که یاد کرده است هرگز دست از فرزندان آدم بر نخواهد داشت. تا آنها را از هر طریقی گمراه کند. 

پس وجود هر انسان منزلگاه شیطان گناه است و خواهی نخواهی محکوم چنین سرنوشتی حوزه حفاظت حضرت باری تعالی قرار گیرد تا بتواند زنجیرهای اسارت شیطان را از هم بگسلد.

به پاداشتن نماز در وقت خود همراه با آمادگی و نشاط روحی در حقیقت یک قلعه محکمی دور روح کشیده و به شیطان و لشکر او اذن دخول نمیدهد. و بدین وسیله نمازگزار را از شر شیطان گناه محفوظ خواهد داشت.

بدون تردید هر کس در به جا آوردن نماز سستی ورزد و آن را با حدود و شرایطش به جا نیاورد از یاد خدا و توجه به انجام مسئولیتهای فردی و اجتماعی و سعی و کوشش در تهذیب نفس باز میماند و این عامل سبب میشود که به تدریج صفات رذیله و اعمال زشت در روح او آشیانه کند و او را به سوی گناهان بزرگ کشاند و راه اصلاح را برایش مشکل سازد.

از حضرت رضا (ع) روایت شده که پیامبر اکرم (ع) فرمود:« تا وقتی که مومن نمازهای پنجگانه خود را به موقع و با شرایط به جا آورد شیطان پیوسته از او خائف و هراسان است ولی هرگاه وی نماز خود را ضایع نماید شیطان بر او غالب میشود و او را وارد گناهان بزرگ مینماید.»

امام رضا (ع) از پدرانش از رسول خدا (ع) روایت کرده که فرمود :

نمازهای خود را ضایع نکنید زیرا هر که نماز را ضایع کند با قارون» و «هامان» محشور می گردد و بر خداوند لازم است که او را وارد دوزخ کند و با منافقان همنشین سازد. پس وای بر کسی که بر نمازهای واجب خود و انجام سنت پیامبر (ع)  مراقبت ننماید(۱)(عيون الاخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۱، مسند الامام رضا، ج ۲، ص ۱۵۶).

(ص9)

آثار سازنده نماز از دیدگاه امام رضا (ع)

اساس دین و معیار قبولی عبادات : اهمیت نمازهای واجب درمان به حدی است. که در هیچ حالی از بنده ساقط نمیشود حتی اگر وی قدرت به جا آوردن آن را در حال ایستادن نداشته باشد باید نشسته نتواند باید خوابیده نماز بخواند و اگر برایش حرکت دادن بدن و به جا آوردن آداب نماز میسر نیست با حرکت چشم و ابرو مکلف به انجام آن است. در حال بیماری در حال نزع در حال احتضار، و حتی در حال جنگ هنگام مقابله با دشمن تکلیف نماز از عهده کسی برداشته نمی شود. فریضه نماز در بین فرایض از چنان موقعیت والایی برخوردار است که هیچ یک از عبادات به پایه آن نمی رسد زیرا خداوند تمام جهات و شرایط خود سازی را در نماز قرار داده است. به علاوه شرایط بندگی پروردگار را به حد اعلاء دارا میباشد. پس نماز رأس همه عبادات است و مقام جامعیت دارد معجونی است جامع و در بردارنده سعادت بشر در همه مواقف و منازل دنیوی و اخروی و پذیرش همه اعمال در گروه که هرگاه ثابت بماند میخها و بندهای خیمه به جای میماند و نه بندی و در واقع خیمه ای سراپا نخواهد بود. اگر نماز هم با حدود و شرایط خود به جا آورده نشود، دیگر هیچ حکم و دستوری از احکام دین باقی نمیماند و همگی در هم ریخته و نابود خواهد شد. 

امام رضا (ع) از پدر بزرگوارش روایت کرده است که امیرالمومنین (ع) فرمود: «شما را به نماز و مراقبت بر آن سفارش میکنم زیرا که نماز بهترین کارها و ستون دین شماست. همچنین فرمود: اولین موضوعی که در روز قیامت آدمی مورد سوال قرار می گیرد نماز است. اگر درست به جا آورده شود سایر اعمال نیز مورد صحت واقع شود و اگر نماز مردود شود سایر اعمال هم از درجه ارزش و قبولی ساقط است.»

 مرحوم استاد شهید مطهری فرموده است «نماز» قطع نظر از هر چیزی طبیب سرخانه است یعنی اگر ورزش برای سلامتی مفید است اگر آب تصفیه شده برای هر خانه ای لازم است اگر هوای پاک برای هر کس لازم است اگر غذای سالم برای انسان لازم است نماز هم برای سلامتی انسان لازم است شما نمیدانید اگر انسان در شبانه روز ساعتی از وقت خودش را اختصاص به راز و نیاز با پروردگار بدهد چقدر روحش را پاک میکند!

(ص10)

عنصرهای روحی موذی به وسیله یک نماز از روح انسان بیرون میرود.(۱)(مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۱۷۲ اسلام و مقتضیات زمان، ج ۱، ص ۲۹۳)»

شرایط قبولی نماز از دیدگاه امام هشتم (ع)

۱ - شرط اعتقادی معرفت و آگاهی

۲ - شرط اخلاقی صفا و پاکی دل

- شرط بهداشتی نماز با مسواک و بوی خوش لباس تمیز و مرتب

۴ - شرط خانوادگی حسن رابط با خانواده ارحام، خویشاوندان

۵ - شرط اقتصادی ادای حق مردم

۶- شرط اجتماعی دور بودن از منکرات

۷ - شرط سیاسی امامت و ولایت

عنصرهای روحی موذی به وسیله یک نماز از روح انسان بیرون میرود.»

شرایط قبولی نماز از دیدگاه امام هشتم (ع)

۱ - شرط اعتقادی (معرفت و آگاهی)

۲ - شرط اخلاقی (صفا و پاکی دل)

۳- شرط بهداشتی( نماز با مسواک و بوی خوش لباس تمیز و مرتب)

۴ - شرط خانوادگی (حسن رابط با خانواده ارحام، خویشاوندان)

۵ - شرط اقتصادی (ادای حق مردم)

۶- شرط اجتماعی (دور بودن از منکرات)

۷ - شرط سیاسی (امامت و ولایت)

۸- پرهیز از حالت افراط و تفریط در زندگی (برقراری توازن و تعادل بین امور دنیوی و اخروی)

۹ استمداد از خداوند برای دوام توفیق

۱۰ - زدودن آفات(۲)(گلستان راز و بوستان نیاز، ص ۴۳ محسن کتابچی و منابع پاورقی )

آداب مربوط به نماز از دیدگاه امام هشتم (ع)

امام رضا (ع) فرمود: «نماز» دارای چهار هزار مسئله و حد و مرز است.»

حد هر چیز آن است که خط و مرزی میان آن با سایر چیزها می کشد و آن را چون واقعیتی مستقل نشان میدهد نماز حدی دارد حد آن در رعایت صورت ظاهر و باطن آن است. بعضی از این حدود مستحب است و بعضی واجب.

 مرحوم شهید اول مولف کتاب «لمعه» در کتابی حدود واجب نماز را هزار مسئله بیان کرده و همه آنها را در کتاب «الفیه بر شمرده و حدود مستحب نماز را نیز سه هزار مسئله ذکر کرده و آنها را در کتابی جمع کرده و نام آن را نفلیه» گذاشته است.

 نمازی در حد کمال است که با توجه به شرایط و مقدمات و مسائل نماز صورت گیرد.

(ص11)

و این چنین نماز بازدارنده نمازگزار از گناه و معصیت است.(۱)(بحار الانوار، ج ۸۳، ص ۲۰۴)

نماز کامل از دیدگاه امام هشتم (ع)

هر نمازگزاری که شروط و آداب نماز را به طور کامل رعایت کند و آنچه را که شایسته نماز است به جا آورد به تمام پاداش و آثار آن میرسد ولی به هر اندازه که نمازگزار در رعایت این امور کوتاهی کند خود را از این فیض کامل محروم خواهند نمود.

امام رضا (ع) فرمود: هرگاه خواستی نماز را به پای داری پس با بی رغبتی و کسالت خواب آلودگی عجله و شتاب بازی و سرگرمی به چیزی به نماز نایست. بلکه نمازی به جا آور که سکون و حضور قلب و آرامش و تانی در آن باشد. 

بر تو لازم است در نماز خاشع و خاضع باشی و در پیشگاه خداوند آن جهان خود را خوار و ذلیل بدانی به طوری که خشیت و خوف از سیمای تو ظاهر شود. و به وسیله طمانینه و بر اثر کثرت ترس و ورعی که بر دلت عارض شده است دو حالت «ترس» و «امید» در تو آشکار گردد پس در این حالت مقابل پروردگارت همچون بنده فراری گناهکار که در مقابل مولایش قرار گرفته بایست و قدمهایت را منظم کن و خود را برای اطاعت از مولایت آماده ساز و به چپ و راست توجه مکن و فرض کن خداوند تو را میبیند.

 پس اگر تو خدا را نمیبینی او تو را میبیند. با ریش و سایر اعضا و جوارحت بازی نکن و انگشتانت را به صدا در نیاور و بدنت را خارش ،مده و با بینیات بازی مکن در حال گرفتگی بینی نماز نخوان و با لباست هم بازی مکن و لثام زده نماز نخوان مبادا) چیزی در دهانت باشد که مانع اظهار صحیح کلمات و یا مخارج حروف باشد و برای زنان نیز روا نیست که با نقاب و روبند نماز بخوانند و چشمت را در نماز هنگامی که ایستاده ای به موضع سجده بیفکن و در هنگام نماز از خودت جزع و ترس ظاهر کن و با دارا بودن این حالات ویژه نشان بده که تو راغب به خدا هستی و به وی عشق میورزی در حال قیام گاهی به این پا و

(ص12)

گاهی به آن با تکیه مکن و همچون کسی که میخواهد با نماز وداع کند. نماز بگزار طوری که دیگر موفق به ادای آن نمیشوی.

بدان به یقین تو در برابر خداوند جبار هستی بنابراین به چیزی از اشیاء به بازی مشغول مشو و حدیث نفس مکن چیزی غیر از یاد خدا را در درونت راه مده و دلت را از همه چیز غیر از یاد خدا و عبادت او فارغ مکن و باید که فقط به کار نماز بپردازی و حق آن را کاملا ادا نمایی.

در حال نماز به هنگام قیام دستهایت را روی رانها پایت قرار ده و در افتتاح نمازت تکبیر بگو و دستهایت را تا نرمه گوش بلند کن به طوری که انگشتهایت ابهامت از گوش و مقابل آن تجاوز نکند و در قنوت نماز واجب دستهایت از سر تجاوز نکند.

 هر گاه به رکوع رفتی پس دستهایت را بر زانوهایت بگذار و انگشتانت را بگشا و دستهایت را جمع کن و از محاذی زانوها و پاها خارج مکن و هنگام برخاستنت از رکوع به تمام قامت بایست تا آنکه مفاصلت کاملا به مکان اصلی خود برگردد و عروق و رگها جابجا شود و سپس در سجده جبین و پیشانیت و کف دستهایت را بر زمین بگذار و انگشتان دستهایت را هنگام سجده ببند و به طرف قبله قرار ده و هر گاه نشستی پس به قسمت راست بدن ننشین بلکه طرف راست را بلند کن و بر طرف چپ بگذار و بر نشیمنگاه خود بنشین و دست روی دست مگذار بلکه دستهایت را آزاد کن و مستقیم بر رانها بگذار زیرا دست روی گذاشتن عمل اهل کتاب است.

در هنگام نماز خمیازه مکش و دست و پا در از مکن و آروغ نزن !

و هر گاه این دو بر تو فشار آوردند با سعی و کوشش از بروز آن جلوگیری کن و هرگاه عطسه کردی پس «الحمدالله» بگو در موضع سجده ات حرکت نکن و به جلو و عقب نرو بلکه ثابت و بی حرکت باش.

و در حالی که از لحاظ پساب و یا پیشاب در تنگنا و یا محصور هستی به نماز نایست و اگر در نماز بودی و احساس فشار و ناراحتی از اخبثین نمودی از نماز منصرف شود مگر اینکه بتوانی با تحمل آن حالت بدون اینکه زبان و خللی به نمازت برسد به نماز خود ادامه دهی.

(ص13)

هرگاه که به نماز ایستادی با تمام توجه قبلی و درونی به خداوند روی آور تا خداوند نیز به تو روی آورد و برای نماز وضوی شاداب و کامل بساز.

و هرگاه خواستی سجده کنی پیشانیت را بر خاک بگذار هر گاه به نمازت روی آوردی و با توجه و حضور کامل قلبی به نمازت ایستادی و آداب و شرایط نماز را حفظ کردی و با همه وجودت به سوی خدا رفتی او نیز با همه رحمت و مغفرت و عنایتش به تو روی خواهد آورد و هر گاه از خدا روی گردان شوی خداوند نیز از تو روی گردان شود و تو را به حال خود رها خواهد کرد.(۱)(بحار الانوار، ج ۸۴، ص ۲۴۶)»

شرایط کمال نماز از دیدگاه امام هشتم (ع)

از امام هشتم (ع) درباره کیفیت نماز کامل سوال شد حضرت فرمود: «نماز کامل که نماز گزار را از آفت فحشا و منکر باز میدارد نمازی است که دارای شرایط زیر باشد.

۱ - حضور قلب

۲ - فراغت جوارح و اعضاء از هر چیزی( غیر از یاد خداوند)

۳- با کمال ذلت و خاکساری در برابر خداوند ایستادن

۴ - رسیدن به مرتبه ،یقین که نمازگزار فرض کند بهشت در طرف راست جهنم سوزان در جانب چپ صراط پیش رو و ذات اقدس الهی در مقابلش قرار دارد (۲)(گلستان راز و بوستان نیاز ص ۶۳ محسن کتابچی).»

لزوم حضور قلب در نماز و تاثیر آن در تعادل نمازگزار

در دل انسان آتشهایی از تمایلات و کششهای گوناگون وجود دارد که به وی اجراء نمیدهد با رسیدن به هر نعمتی سیر شود هر یک از هوسها مانند هیزم خشک شعله این آتش را افزونتر میکند و «مال» و «منال» و «جاه» و «کامجویی ها نه فقط این عشق سوزان را سیر نمیکند بلکه بر گرسنگی و اشتهایش می افزاید و تشویق آن را زیادتر میکند.

(ص14)

نماز با حضور قلب است که همچون آب این اخگر سوزان را سکون و قرار میبخشد و هیچ چیز دیگر این اخگرها ولع را خاموش نمیکند خداوند می فرماید: «انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است. هنگامی که بدی به او رسد بسیار جزع و بی تابی می کند و هنگامی که خوبی نعمت) به او رسد از دیگران دریغ میدارد مگر نمازگزاران (١)( سوره معراج آیه های ۱۹ ،۲۰، ۲۱ و ۲۲)!»

معنا و درجات حضور قلب

سزاوار است که نمازگزار در تمام نماز چه اقوال چه افعال آن حضور قلب داشته باشد زیرا از نماز او تنها آن مقدارش پذیرفته میشود که در آن مقدار به خدای تعالی توجه و اقبال داشته باشد. اما آن نماز که زبان چیزی بگوید دل او جایی دیگر باشد این چنین نمازی به استغفار و توبه انجام آن محتاج تر است.

معنای حضور قلب در نماز

١ - التفات و توجه تمام به نماز و افکاری که در نماز گفته میشود و نیز توجه کامل به حضرت معبود و هیبت و بزرگواری وی 

۲-تهی ساختن دل از توجه به غیر خدا

۳-خدا را مخاطب خود قرار دادن و با او به راز و نیاز پرداختن تا اینکه نمازگزار بداند چه میکند و چه میگوید بدون این فکر او به جای دیگر رود.»

«تو مناجات با حق را مثل تکلم با یک نفر از بندگان ناچیز حساب مکن چه شده است. اگر با یک نفر از دوستان - سهل است - یا یک نفر از بیگانگان اشتغال به صحبت داشته باشی مادام که با او مذاکره میکنی از غیر غافلی و با تمام توجه به او مشغولی و در اشتغال به مکالمه و مناجات با ولی النعم و پروردگار عالمیان به کلی از او منصرف و غافلی و به دیگر امور متوجهی.

 آیا قدر بندگان از ذات مقدس حق ،افزون یا تکلم با آنان ارزشش از مناجات با قاضی

(ص15)

الحاجات بیشتر است؟! آری من و شما مناجات با حق را نمی دانیم.»

 مرحوم علامه نراقی فرموده است حضور قلب گاهی به روی آوردن و توجه به نماز» و گاهی به خشوع دل تعبیر میشود زیرا خشوع در نماز دو نوع است یکی خشوع دل» و آن عبارت است از این که آدمی همه حواس خود را متوجه نماز سازد، و تمام اندیشه و همت او نماز باشد به نحوی که جز معبود در دل او نباشد.

 و دیگری خشوع جوارح و آن عبارت است از اینکه چشم خود را به زیر افکند و به چیز دیگر التفات ننماید و با چیزی بازی نکند و دهن دره و خمیازه نکشد و انگشتان پای خود را رو به قبله ندارد و حرکتی برای غیر نماز نکند و چیزی از مکروهات مرتکب نشود و این امور راهی به «خضوع» تعبیر کرده اند.» 

حضور قلب در نماز دارای مراتب و درجاتی است. به هر اندازه که نمازگزار در نماز توجه و حضور بیشتری به خدا پیدا نماید خداوند هم به همان حد توفیق رفیقش می نماید هر گاه نمازگزار در نماز حضور قلب پیدا کند در دلش هیبتی می افتد که از آن هیبت به وحشت می افتد وحشتی توام با احساس ذلت و حقارت آن وقت است. که خود را در ادای وظیفه مقصر میبیند و برایش حالتی میان «بیم» و «امید» حاصل میشود این خود از صفات بندگان کامل است (۱)( پرواز در ملکوت امام خمینی (ره)، ج ۱، ص ۹۶).

راههای رسیدن به حضور قلب در نماز از دیدگاه امام رضا (ع)

۱ - معرفت و آشنایی با فلسفه و آثار حیات بخش نماز. مسلم است هرگاه نمازگزار به آثار مادی و معنوی نماز یقین حاصل کند آمادگی بیشتری برای انجام آن پیدا می نماید زیرا این معرفت گذرگاهی است برای رسیدن به یقین و در پرتو آن نمازگزار میفهمد چه میگوید و چه میخواهد در نتیجه حق خداوند متعال را بزرگ می شمرد و از او بیمناک میشود و به رحمتش امیدوار میگردد و از کوتاهی در انجام وظایف خویش شرمسار خواهد شد(۲)( المصباح المنير، ص ۳۹۳).

۲- رعایت آداب و مستحبات مربوط به نماز: نماز همراه با مسواک و بوی خوش و وضوی شاداب) امام رضا (ع) از امیرالمومنین (ع) روایت کرده است که آن حضرت فرمود: آن نمازی ارزشمند است که همراه وضوی کامل و شاداب باشد، در حالی که

(ص16)

وضو با نیت پاک خلوص ،یقین فراغ دل و ترک اشتغال به دنیا انجام پذیرد(۱)(لمصباح المنير، ص ۳۲۸).» 

۳-انتخاب مکان مقدس برای نماز: محمد بن سنان میگوید از امام رضا (ع) شنیدم میفرمود نماز» فرادی در مسجد کوفه فضیلتش بیشتر است. از هفتاد نماز جماعت در مساجد دیگر.»

حسن بن علی وشاء گوید از حضرت رضا (ع) سوال کردم از نماز در مسجد الحرام و مسجد الرسول که آیا ثواب نماز در این دو مکان با هم برابر است؟ حضرت فرمود :«اری نماز در آن دو مسجد ثواب هزار نماز را در مکانهای دیگر دارد.»

 راوی گوید: «امام رضا (ع) عمره به جای آورد و هنگامی که با خانه خدا وداع کرد و آهنگ خروج نمود سوی حناطین آمد و در صحن مسجد در پشت کعبه ایستاد و دستهایش را به دعا بلند کرد و به ما نیز فرمود اینجا بهترین مکانی است که شخص میتواند از خدا حاجت طلبد نماز در آن برتر است. از نماز در جای دیگر به شصت سال یا شصت ماه و زمانی که نزدیک درب رسید این دعا را خواند: «پروردگارا! من با عقیده با این که جز تو معبودی نیست از خانه ات خارج میشوم(۲)(رساله نوین ص ۱۶۲)».

۴ -روی آوردن به نماز در حال نشاط و فراغت دل:« تنها کسانی از ثمرات و نتایج عالی بهره مند میگردند که عبادت را طوری انجام دهند که قلب آنها عاشقانه عبادت را انتخاب کند و بپذیرد خوب عبادت کردن و از مواهب آن بهره مند شدن حساب و قاعده و به اصلاح مکانیسمی دارد و مربوط است به حسن مدیریت خود یعنی خود را احساسات خود را عواطف خود را و بالاخره قلب و دل خود را خوب اداره کردن دل و احساس و عاطفه از هر چیز دیگر بیشتر نیازمند به مدیریت صحیح است.(۳)( المصباح المنير، ص ۳۹۴)»

امام رضا (ع) فرموده است همانا دلها روی آوردن و روی گردانیدن و نشاط و سستی دارد. پس هر گاه دل به کسی روی آورد آدمی بصیرت پیدا میکند و می فهمد. ولی هرگاه روی گردان شود خسته و ملول گردد. سعی کنید به هنگام روی آوردن و نشاط آن را به کار گیرید و چون روی گردان و سست شود آن را وانهید.»

(ص17)

نماز و خانواده

وظیفه والدین در قبال فرزندان در رابطه با نماز

از امام رضا (ع) سوال شد که مردی کودکش را اجبار میکرد که نماز بخواند این چه حکمی دارد؟ زیرا آن کودک یک روز یا دو روز در هفته نماز نمی خواند؟

 حضرت فرمود: این کودک چند سال دارد؟ 

راوی گوید :عرض کردم هشت سال .

حضرت فرمود: شگفتا هشت سال دارد و نماز نمی خواند.

راوی گوید :پرسیدم او را کتک زد و تن او را به درد آورد.

حضرت فرمود: نماز بخواند، ولو به تنبیه باشد.

 در این حدیث چند نکته اساسی وجود دارد:

۱- عنصر تمیز و تشخیص در فرآیندهای ادراکی این مرحله ویژگی منحصر به فردی را تشکیل میدهد.

۲-الزام یا اجبار نیز به نوبه خود نقش ویژه ای را در فرآیند آموزش ایفا می کند. با توجه به این که الزام به معنای قطعی و کاملش در این جا منظور نیست.

۳-تنبیه بدنی به عنوان یکی از راههای پرورش در این مرحله به حساب می آید. همه این حقایق نشان میدهد که آموزش در مرحله دوم کودکی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است و بر رفتار آینده فرد تاثیر میگذارد و اگر تا این اندازه در ساخت رفتار در دوره کودکی بزرگسالی موثر نبود امام (ع) هرگز از فرآیند اجبار برای نماز خواندن استفاده نمی کرد و حال آن که نماز خواندن فقط در سن بلوغ الزامی و واجب و یا هرگز برای بهتر نماز خواندن توصیه به کتک زدن کودکان نه ساله نمی کرد. «هرگاه پسر به سن هفت سالگی رسید از او نماز خواسته شود او را به نماز خواندن وادار

کنید.(۱)( خودسازی علامه ابراهیم امینی»، ص ۲۳۴ . بحار الانوار، ج ۸۴، ص ۲۰۴)»

(ص18)

(صص8-18)

چند مسئله فقهی درباره نماز از امام رضا (ع)

دو نفر مسافر به محضر امام رضا (ع) آمدند و از قصور و اتمام نماز خود پرسیدند. حضرت رضا (ع) به یکی از آنان فرمود: نماز شکسته بر تو واجب است زیرا قصد تو در این سفر دیدار من است.»

آنگاه به دیگری فرمود: تمام خواندن نماز بر تو واجب است زیرا انگیزه تو در این سفر دیدار سلطانم بوده و سفرت سفر معصیت است.(۳)(وسائل الشيعه، ج ۵، ص ۵۱۰)»

از امام رضا (ع) سوال شد نماز خواندن در جامه راه راه چه حکمی دارد؟ »

حضرت فرمود از جامه هایی که با نقش صورت منقش مکروه است.»

یاسر خادم گوید: من بر روی بوریا نماز میخواندم و تکه چوبی به عنوان مهر و نماز روی بوریا انداخته بودم.»

امام رضا (ع) بر من گذر کرد و فرمود چرا بر روی همین بوریا سجده نمی کنی؟!»

مگر بوریا از روییدنیهای زمین نیست(۴)(عیون اخبار الرضا، ج ۲، باب ۲۴ علل احکام )! »

- محمد بن اسماعیل گوید از امام رضا (ع) پرسیدم :در راه مکه آن جا که از غارت دزدان در هراسیم اگر وقت نماز برسد باید فرود آییم و در نماز واجب به خواندن سوره «حمد» اکتفا کنیم یا در حال حرکت با قرائت «حمد» و سوره نماز بخوانیم؟» 

حضرت فرمود: «اگر در هراس بودی در حال حرکت نماز بخوان، خواه نماز واجب باشد خواه نافله و اگر فرود بیایی و نماز خود را با «حمد» و سوره بخوانی به نظر من بهتر است و اگر کسی مانند تو به خواندن «حمد» اکتفا کند مانعی ندارد. »

امام رضا (ع) فرمود: «هرگاه» به شک افتادی که چند رکعت نماز خوانده ای و فکرت به جایی نرسید نمازت را اعاده کن دوباره بخوان.»

امام رضا فرمود: «انسان نشسته هم میتواند اذان بگوید در حال سواری هم میتواند اذان بگوید(۱)(گزيده من لا يحضر الفقیه، ج ۱، ص ۶۸ ). »

(ص28-29)