بهره گیری از مناظره

با ورود امام به مرو، مأمون تصمیم میگیرد جلسات مناظره ای را برگزار کند که اهداف مأمون از برگزاری این جلسات  عبارتند از: مأمون به واسطه گرایشات معتزلی علاقه مند بود به وسیله امام اسلام اهل حدیث را منکوب و مقهور کند. وی قصد داشت با برگزاری جلسات عمومی مناظره و قرار دادن امام در مقابل پرسشهای دشوار و مباحث کلامی و علمی پیچیده و با فرض اینکه امام از پاسخ آنها فروخواهد ماند؛ علم لدنی امام (جعفریان، ۱۳۸۳ (۴۴۲) و شایستگی امام را به چالش بکشد. علم و توانایی امام رضا سلام در پاسخ به مسائل صعب و دشوار آنچنان خارج از تصورات مأمون بود که علاوه بر اعتراف دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان بر علم و شایستگی امام وی مجبور به اعتراف علم و کمالات امام اسلام می شد؛ از مأمون نقل شده  أبو الحسن در روی زمین کسی نیست که این طور نیکو سخن گوید جز شخص شما» (طبرسی (۴۴۰٫۲ :۱۴۰۳). در منابع مختلفی از جمله ارشاد شیخ مفید، احتجاج شیخ طبرسی جزییات این مناظرات آمده و مورد بحث قرار گرفته است اما ذکر چند نکته ضروری است. مأمون به صراحت بیان میکند که هدف وی از برگزاری مناظره رد امام و شکست دادن ایشان به نظر می رسد صرف نظر از اهداف رذیلانه مأمون در برخورد با امام رضا ع السلام، وی فردی زیرک و دانشمند بوده و شخصا به مباحث علمی علاقه مند بوده است. در نزد دیگران است. هنگامی که مأمون از سلیمان مروزی متکلم معروف خراسان برای مناظره با امام لام دعوت کرد وی به علت اینکه ممکن است امام شکست بخورد دعوت مأمون را نپذیرفت اما مأمون به صراحت به وی گفت: من فقط به این دلیل که از توان و قدرت تو در بحث و مناظره با خبر بودم به دنبالت فرستادم و تنها خواسته من این است که او را فقط در یک مورد مجاب کنی و دلایل او را رد کنی » طبرسی (۴۰۱٫۲:۱۴۰۳). یکی از وجوه اهمیت مناظرات از این لحاظ است که بزرگان و اندیشمندان عصر از مذاهب و مکاتب مختلف مقابل امام قرار گرفتند و حضرت ایشان را با زبان و کتاب خودشان مقهور نمودند. این مسئله نه تنها شایستگی امام را آشکار نمود بلکه سبب گسترش معارف حقه تشیع در برابر سایر مذاهب و آیین ها شد. مناظرات امام رضا السلام حاوی معارف بسیار گرانقدر دینی علمی و سیاسی است که نیاز به پژوهشهای مستقل و مفصلی دارد. علاوه بر امکان بهره گیری محتوایی مناظرات این مباحث از لحاظ شکلی نیز قابل استفاده هستند. در مجموع در مناظرات امام رضا این محورها قابل شناسایی هستند. کاربرد برهان محور قرار دادن قرآن آزاد اندیشی استفاده از تشبیه و تمثیل رعایت آداب مناظره در نظر گرفتن سطح فکری مخاطب تعلیم روش فکر کردن تفسیر حقیقی از قرآن دفاع از حریم تشیع قاطعیت در عین تواضع استفاده از شئون ولایی، رعایت اصل ایجاز