1- طهارت

علل احكام طهارت در نماز

فضل بن شاذان نیشابوری گوید حضرت رضا فرمود:(ر.ک: علل الشرایع ٢٥٧:١؛ عيون اخبار الرضا ء ١٠٤:٢.)

 . ۱- اگر گفته شود برای چه حق جل و علا امر به وضوء و ابتداء به آن فرموده؟

در جواب گفته می شود

لِأَنَّهُ يَكُونُ الْعَبْدُ طَاهِراً إِذَا قَامَ بَيْنَ يَدَى الْجَبَّارِ عِنْدَ مُنَاجَاتِهِ إِيَّاهُ مُطِيعاً لَهُ فِيمَا أَمَرَهُ نَقِياً مِنَ الْأَدْنَاسِ وَ النَّجَاسَةِ مَعَ مَا فِيهِ مِنْ ذَهَابِ الْكَسَلِ وَ طَرْدِ النُّعَاسِ وَ تَزْكِيَةِ الْفُؤَادِ لِلْقِيَامِ بَيْنَ يَدَى الْجَبَّارِ.

برای این که بنده وقتی در مقابل پروردگار جبار به مناجات می ایستد طاهر و پاکیزه بوده مضافاً به این که امر و فرمان او را که به منظور بر حذر ماندن از ادناس و نجاسات صادر شده اطاعت کرده علاوه بر آن بدین وسیله کسالت و چرت از او طرد و برطرف گشته و قلب از ادناس و آلودگی های باطنی و معنوی تزکیه گشته و در نتیجه بنده طاهر الجسم و القلب در مقابل پروردگار جبار می ایستد و با او مناجات مینماید. 

. ۲- اگر گفته شود چرا در وضوء شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها واجب گشته؟ در جواب گفته می شود: 

لِأَنَّ الْعَبْدَ إِذَا قَامَ بَيْنَ يَدَى الْجَبَّارِ قَائِماً يَنْكَشِفُ مِنْ جَوَارِحِهِ وَ يَظْهَرُ مَا وَجَبَ فِيهِ الْوُضُوءُ وَ ذَلِكَ أَنَّهُ بِوَجْهِهِ يَسْتَقْبِلُ وَ يَسْجُدُ وَ يَحْضَعُ وَ بِيَدِهِ يَسْأَلُ وَ يَرْغَبُ وَ يَرْهَبُ وَ يَتَبَتَّلُ وَ بِرَأْسِهِ يَسْتَقْبِلُ فِي رُكُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ بِرِجْلَيْهِ يَقُومُ وَ يَقْعُدُ.

برای این که بنده وقتی در مقابل پروردگار جبار ایستاد از جوارح و اعضائش مانع و حاجب را بر طرف کرده و آنچه را که در وضوء واجب است شسته یا مسح کند ظاهر می گرداند چه آن که با صورت خود را رو به قبله قرار داده و سجده نموده و خضوع و خشوع مینماید و با دست سؤال کرده و از درگاه ربوبی طلب حاجت نموده و از غیر خدا خود را منقطع قرار میدهد و با سر در رکوع و سجود خود را مقابل قبله قرار میدهد و با پاها ایستاده و مینشیند

. ۳- اگر گفته شود چرا صورت و دو دست را باید شست و سر و پاها را مسح نمود و جهت این که شستن تمام یا مسح همه واجب نشده چیست؟

در جواب گفته شده

لِعِلَى شَتَّى مِنْهَا أَنَّ الْعِبَادَةَ إِنَّمَا هِيَ الرُّجُوعُ وَ السُّجُودُ وَ إِنَّمَا يَكُونُ الرُّكُوعُ وَ السُّجُودُ بِالْوَجْهِ وَالْيَدَيْنِ ....

علت های بسیار دارد:

از جمله آن که عبادت عبارتست از رکوع و سجود و این دو با صورت و دو دست صورت میگیرد نه با سر و پاها لذا صورت و دو دست لازم است شسته شوند و بدین وسیله طهارت و نظافت بیشتری پیدا میکنند.

دیگر آن که شستن سر و پاها در تمام اوقات نماز از طاقت مردم خارج بوده و تکلیف به آن در همه حالات سرما و گرما، سفر و حضر، مرض و صحت و جمیع ،ازمان شب و روز تکلیف شاقی است به خلاف شستن صورت و دستها که مشقت چندانی ندارد و

فرائض و عبادات واجب بر اساس طاقت ضعیف ترین افراد صحیح المزاج واجب گردیده و سپس تعمیم داده شده و اشخاص قوی را نیز شامل گردیده است.

دیگر آن که سر و پاها در تمام اوقات همچون صورت و دستها منکشف و ظاهر نبوده بلکه با عمامه و کلاه یا جوراب و کفش مستور پوشیده هستند قهراً از آلودگی مصون تر و محفوظتر میباشند لذا شستن آنها چندان لزومی ندارد.

. ۴- اگر سائل بگوید چرا فقط وضوء به خاطر آنچه از طرفین قبل و دبر خارج میشود یا خصوص خواب واجب بوده نه اشیاء دیگر؟

در جواب گفته می شود:

لِأَنَّ الطَّرَفَيْنِ هُمَا طَرِيقُ النَّجَاسَةِ وَ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ طَرِيقُ تُصِيبُهُ النَّجَاسَةُ مِنْ نَفْسِهِ إِلَّا مِنْهُمَا فَأُمِرُوا بِالطَّهَارَةِ عِنْدَ مَا تُصِيبُهُمْ تِلْكَ النَّجَاسَةُ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَمَّا النَّوْمُ فَإِنَّ النَّائِمَ إِذَا غَلَبَ عَلَيْهِ النَّوْمُ يُفْتَحُ كُلُّ شَيْءٍ مِنْهُ وَ اسْتَرْحْي فَكَانَ أَغْلَبَ الْأَشْيَاءِ كُلِّهِ فِيمَا يَخْرُجُ مِنْهُ فَوَجَبَ عَلَيْهِ الْوُضُوءُ بِهَذِهِ الْعِلَّةِ.

طرفین انسان راه خروج نجاست می باشد و در انسان هیچ راهی غیر از این دو نیست که از خود انسان نجاست به او رسیده و وی را متنجس نماید لذا وقتی نجاست از این دو راه خارج شد انسانها مأمور به طهارت هستند.

و اما خواب وقتی خواب بر انسان غلبه کرد آنچه از منافذ در انسان هست گشوده شود و سست می گردند و غالب اشیاء در این حال از انسان خارج می شوند و به همین علت وضوء به خاطر خواب بر انسان واجب می گردد.

5- اگر سائلی بگوید چرا به خاطر نجاست خارج از قبل و دبر غسل واجب نشده همان طوری که در جنابت واجب میباشد؟

می گوییم:

لِأَنَّ هَذَا شَيْءٌ دَائِمٌ غَيْرُ مُمْكِن لِلْخَلْقِ الِاغْتِسَالُ مِنْهُ كُلَّمَا يُصِيبُ ذَلِكَ وَ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا وَ الْجَنَابَةُ لَيْسَتْ هِيَ أَمْراً دَائِماً إِنَّمَا هِيَ شَهْوَةٌ يُصِيبُهَا إِذَا أَرَادَ وَ يُمْكِنُهُ تَعْجِيلُهَا وَ تَأْخِيرُهَا لِلْأَيَّامِ الثَّلَاثَةِ وَ الْأَقَلُ و الأكْثَر وَ لَيْسَ ذَلِكَ هَكَذَا.

برای خلائق ممکن نیست هر بار که نجاست بول یا غائط به آنها اصابت کند غسل نمایند زیرا اصابت این نجاست به انسان امر دائمی است و تکلیف به غسل در این فرض در وسع و طاقت بشر نیست و حق تعالی در قرآن می فرماید: لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها ولی جنابت امر دائمی نیست بلکه شهوتی است که شخص وقتی اراده کرد به او اصابت میکند و امکان دارد شخص آن را بر ایام سه گانه صبح، ظهر، مغرب مقدم داشته يا تأخیر بیاندازد از آن کاسته یا زیادش نماید در حالی که نجاست بول و یا غائط چنین نمی باشد.

6. و اگر گفته شود چطور در صورت حصول جنابت خلائق مأمور به غسل بوده ولی در مورد به خلاء رفتن و بول و غائط کردن غسل واجب نیست با این که این دو نجاست از جنابت انجس و پلیدتر می باشند؟ در جواب گفته می شود:

مِنْ أَجْلِ أَنَّ الْجَنَابَةَ مِنْ نَفْسِ الْإِنْسَانِ وَ هُوَ شَيْءٌ يَخْرُجُ مِنْ جَمِيعِ جَسَدِهِ وَ الْحَلَاءُ لَيْسَ هُوَ مِنْ نَفْسٍ الْإِنْسَانِ إِنَّمَا هُوَ غِذَاءٌ يَدْخُلُ مِنْ بَابٍ وَ يَخْرُجُ مِنْ باب.

جنابت از نفس انسان ناشی شده لا جرم از تمام جسد بیرون می آید در حالی که بول و غائط از نفس انسان ناشی نمیشود بلکه غذایی است که از منفذی وارد بدن شده و از منفذ دیگر خارج میشوند از این رو در جنابت شستن تمام جسد واجب بوده و به عبارت دیگر غسل واجب میباشد به خلاف بول و غائط که این طور نبوده لذا برای این دو غسل واجب نیست.

. ۷- اگر سائل بگوید چرا در صورت اصابت نجاست بول و غائط به انسان شستن با آب واجب میباشد؟

در جواب می گوییم:

لِأَنَّهُ لَا يَجُوزُ لِلْعَبْدِ أَنْ يَقُومَ بَيْنَ يَدَى الْجَبَّارِ وَ شَيْءٌ مِنْ ثِيَابِهِ وَ جَسَدِهِ نَحِسٌ برای این که جائز نیست بنده در مقابل پروردگار جبار بایستد در حالی که لباس یا بدنش نجس باشد».(شیخ صدوق الله در کتاب علل الشرایع خود گوید فضل بن شاذان مرتكب اشتباه شده زیرا شستن با آب فرض و واجب نیست بلکه مخرج غائط را با کلوخ و پارچه و امثال آن نیز میتوان تطهیر کرد بلی شستن با آب سنت و مستحب است.)