. تفسير «وَ تَرَكَهُمْ فِي ظُلُمَاتِ لَا يُبْصِرُونَ»(سوره بقره آیه ۱۷ و در تاریکیهای وحشتناکی که چشم کار نمی کند، آنها را رها می سازد.) ، خَتَمَ اللَّهُ عَلَي قُلُوبِهِمْ وَ عَلَى سَمْعِهِمْ»(سوره بقره، آیه ٦: «خداوند بر دلها و گوشهای ایشان مهر نهاده)

ابراهیم بن ابی محمود گوید از حضرت رضا له تفسیر آیه شریفه وَ تَرَكَهُمْ فِي ظُلُمات لا يبصرون» را سؤال کردم.

فرمود:

إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لَا يُوصَفُ بِالتَّرْكِ كَمَا يُوصَفُ خَلْقُهُ وَ لَكِنَّهُ مَتَي عَلِمَ أَنَّهُمْ لَا يَرْجِعُونَ عَنِ الْكُفْرِ وَ الضَّلَالِ مَنَعَهُمُ الْمُعَاوَنَةَ وَ اللُّطْفَ وَ خَلَّي بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ اختيارهم

«خداوند به صفت «ترک موصوف نمیشود همان طور که مخلوقات به این صفت متصف میباشند لیکن چون خداوند به نهان بندگان آگاهست و میداند که آنها از کفر و الحاد و گمراهی بر نخواهند گشت از این جهت لطف خود را از آنها گرفته و آنها را مختار فرموده است.

 راوی گوید از آن حضرت معنی خَتَمَ اللَّهُ عَلَي قُلُوبِهِمْ وَ عَلَي سمعهم» را پرسیدم.

فرمود:

الْخَتْمُ هُوَ الطَّبْعُ عَلَى قُلُوبِ الْكُفَّارِ عُقُوبَةٌ عَلَى كُفْرِهِمْ كَمَا قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ بَلْ طَبَعَ اللَّهُ عَلَيْهَا بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلًا.

ختم مهر زدن به دل کافران است از جهت عقوبت بر کفران آنها، همان طور که خداوند فرموده: «بَلْ طَبَعَ اللَّهُ عَلَيْهَا بِكُفْرِهِمْ فَلا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قليلا؛ پروردگار بر دل آنها مهر زده به جهت کفری که در نهاد آنها است و جز عده اندکی از آنها ایمان نخواهند آورد نساء : ١٥٥).

راوی گوید: از آن حضرت پرسیدم آیا خداوند بندگان خود را به معصیت مجبور می کند؟

فرمود:

لَا بَلْ يُحْيِّرُهُمْ وَيُمْهِلُهُمْ حَتَّى يَتُوبُوا قُلْتُ فَهَلْ يُكَلِّفُ عِبَادَهُ مَا لَا يُطِيقُونَ؟

خداوند بندگان خود را مخیر ساخته و آنها را مهلت داده تا وقتی که توبه کنند و به سوی او باز گردند. 

راوی گوید گفتم آیا خداوند بندگان را به کارهائی که از طاقت آنها خارج است تکلیف می کند؟

فرمود:

كَيْفَ يَفْعَلُ ذَلِكَ وَ هُوَ يَقُولُ وَ مَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ.

پروردگار چگونه این کار را خواهد کرد در صورتی که فرموده «وَ ما رَبُّكَ بِظَلام للعبيد؛ خداوند متعال هرگز ظلــم نمی کند - فصلت : ٤٦).

آنگاه حضرت فرمود:

حَدَّثَنِي أَبِي مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ ... عن عَلِيٍّ بن أبِي طَالِب أَنَّهُ قَالَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ يُجْبِرُ عِبَادَهُ عَلَي الْمَعَاصِي وَ يُكَلِّفُهُمْ مَا لَا يُطِيقُونَ فَلَا تَأْكُلُوا ذَبِيحَتَهُ وَ لَا تَقْبَلُوا شَهَادَتَهُ وَلَا تُصَلُّوا وَرَاءَهُ وَلَا تُعْطُوهُ مِنَ الزَّكَاةِ شَيْئًا.

پدرم از پدرش روایت کرد که میفرمود هر کس گمان کند که پروردگار بندگانش را به معصیت مجبور میکند و یا آنها را به کارهایی که از طاقت آنها بیرون است تکلیف می نماید از خوراک او نخورید و شهادت او را قبول نکنید و پشت سر او نماز نگذارید و از دادن زکات به او خودداری نمائید.(ر.ک: عیون اخبار الرضا ١٢٣:١ ح ١٦؛ الاحتجاج ٤١٤:٢.)