ج) شروط پذیرش ولایت عهدی نقشه های مامون را بر هم زد
امام - علیه السلام - برای پذیرفتن مقام ولایت عهدی شروطی قایل شد که طی آن ها از مامون چنین خواسته بود:
را نقض کند و نه چیزی از وضع موجود را دگرگون سازد، و از دور مشاور در امر حکومت باشد.(۱- الفصول المهمه ابن صباغ مالکی، ص ۲۴۱ ؛ نور الابصار از ص ۴۳ به بعد ؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۰ و جلد ۲، ص ۱۸۳ مناقب آل ابی طالب، ج ۳، ص ۳۶۳. علل الشرایع، ج۱، ص ۲۳۸ ؛ اعلام الوری ص ۳۲۰ ؛ بحار، ج ۴۹، ص ۳۴ و ۳۵ و صفحات دیگر؛ کشف الغمه، ج ۳، ص ۶۹ ؛ ارشاد مفید، ص ۳۱۰؛ امالی صدوق، ص ۴۳ ؛ اصول الکافی، ص ۴۸۹ ؛ روضه الواعظین، ج۱، ص ۲۶۸ و ۲۶۹ ؛ معادن الحکمه، ص ۱۸۰ ؛ شرح میمه ابی فراس، ص ۱۶۵)
مامون نیز به تمام این شروط پاسخ مثبت داده بود. بنابراین می بینیم که امام هدفها و آرزوهای مامون را نقش بر آب میکند زیرا اتخاذ چنین موضع منفی دلیل گویایی بود بر امور زیر:
- متهم ساختن مامون به برانگیختن شبهه ها و ابهام های بسیاری در ذهن مردم
- اعتراف نکردن به قانونی بودن سیستم حکومتی وی .
- سیستم موجود هرگز نظر امام را به عنوان یک نظام حکومتی تامین نمی کرد.
- مامون برخلاف نقشه هایی که در سر پرورانده بود، دیگر با قبول این شروط نمی توانست کارهایی را به دست امام انجام دهد.
- امام هرگز حاضر نبود تصمیم های قدرت حاکمه را اجرا کند.
- با ذکر این شروط پارسایی و زهد امام علیه السلام - به همگان آنان که امام را به خاطر پذیرفتن ولی عهدی به دنیا پرستی متهم می کردند با توجه به این شروط متقاعد شدند که بالاتر از این حد درجه ای از زهد قابل تصور نیست. امام نه تنها پیشنهاد خلافت و ولی عهدی را رد کرده بود بلکه پس از اجبار به پذیرفتن ولیعهدی با قبولاندن این شروط به مامون خود را عملاً از صحنه سیاست به دور نگه داشت.