احسان و دست گیری

کمک و احسان امام به نیازمندان چگونه بود؟ لطفاً نمونه هایی از آن را بیان کنید؟

انفاق و دستگیری ضلعی مهم از رابطه فرد با جامعه است. انسان باید در برابر روزی هایی که خداوند به وی عطا کرده است انفاق کند.

هر کس از حضرت رضا درخواستی داشت ایشان در صورتی که قدرت و توانایی داشتند خواسته او را انجام میدادند(4).(عيون أخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۸۴) امام احسان فراوانی داشتند و به تنگ دستان در نهان صدقه میدادند و بیشتر این کار را در شب های تاریک به انجام میرساندند(1)(کشف الغمه، ج ۲، ص ۳۱۶) تا احسان ایشان شرمندگی نیازمند را در پی نداشته باشد. 

روزی غریبی خدمت امام رسید سلام کرد و گفت: «من از دوستداران شما و پدران و اجدادتان هستم از حج بازگشته ام و خرجی راه تمام کرده ام اگر مایلید مبلغی به من مرحمت کنید تا خود را به وطنم برسانم و در آنجا از جانب شما معادل همان مبلغ را به مستمندان صدقه خواهم داد؛ زیرا من در شهر خویش فقیر نیستم و اینک در سفر نیازمند مانده ام.» امام برخاستند و به اتاقی دیگر رفتند دویست دینار آوردند و از بالای در دست خویش را فراز آوردند. آن شخص را خواندند و فرمودند: «این دویست دینار را بگیر و توشه راه کن و به آن تبرک بجوی لازم نیست که از جانب من معادل آن صدقه بدهی.... آن شخص دینارها را گرفت و رفت امام از آن اتاق به جای اول بازگشتند از ایشان پرسیدند: «چرا چنین کردید که شما را هنگام گرفتن دینارها نبیند؟» فرمودند: «خواستم وی صورت مرا نبیند و من هم ذلت سؤال را در چهره او مشاهده نکنم آیا نشنیده اید که حضرت رسول فرمود کسی که نیکی را بپوشاند مانند این است که هفتاد عمل نیک را انجام داده است و کسی که بدی ها را علنی انجام دهد رسوا میشود و کسی که اعمال بد را پنهانی انجام دهد خداوند آن اعمال زشت را خواهد بخشید(2).»(کافی، ج ۴، ص ۲۴؛ مناقب، ج ۲، ص ۳۶۰؛ بحار الأنوار، ج ۴، ص۳۶۰)

احسان حضرت رضا مرزی نداشت و ایشان حتی پیش از شروع به غذا خوردن نیز سهم مساکین را جدا میکردند روایت است که هرگاه سر سفره غذا می نشستند ظرفی پیش آن جناب میگذاشتند. حضرت قبل از اینکه شروع به میل کردن غذا بفرمایند از غذاهای گوناگونی که در سفره حاضر بود از هر کدام مقداری بر میداشتند و در آن ظرف مخصوص میگذاشتند و سپس دستور می دادند آن غذا را به فقرا بدهند. حضرت رضا در این هنگام آیه شریف فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَة را قرائت می کردند و می فرمودند:

خداوند متعال می دانست همه بندگانش قدرت ندارند برده بخرند و آزاد کنند از این رو اطعام مساکین را مانند آزاد کردن بردگان تلقی کرده است و از این طریق بندگانش را به طرف بهشت راهنمایی کرده است(1).(کافی، ج ۴، ص ۵۲) 

امام رضا هرچه داشتند برای حل مشکل نیازمند هزینه میکردند. مردی به امام برخورد کرد و گفت: به قدر مردانگی ات بر من ببخش امام فرمودند: «به این مقدار ندارم مرد گفت: «به قدر مردانگی خودم ببخش امام فرمودند: این قدر دارم سپس امر کردند: «ای غلام دویست دینار به او بده(2).»(بحار الأنوار، ج ۴۹، ص ۱۰۰) 

حضرت رضا در واکنش به سخن فضل بن سهل که امام را برای انفاق همه مال خود ملامت میکرد چنین فرمودند: لا تعدن مغرما ما اتبعت به اجرا و مکرما(3)؛(مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۲۳۵) (چیزی را که پاداش و کرامت بدان تعلق میگیرد ضرر محسوب مکن.)

حضرت رضا هنگامی که در خراسان بودند در روز عرفه تمام ثروت خود را به مردم بخشیدند فضل بن سهل عرض کرد: این عمل شما موجب ضرر و زیان است. حضرت فرمودند: «خیر چنین نیست؛ بلکه در این عمل غنیمت و سود فراوانی است. اگر به وسیلهٔ مال، اجر و مزدی برای انسان حاصل شد آن را هرگز ضرر و زیان تلقی نکن(4).»(المناقب، ج ۴، ص ۳۶۱)