معاشرت کریمانه

حضرت رضا در برخورد با دیگران چه سبکی داشتند؟ از اخلاق کریمه آن بزرگوار یاد کنید.

نوع برخورد و معاشرت پسندیده امام به گونه ای بود که بدون استثنا در دلهای مردم نفوذ فراوان داشتند(1).(ذهبي، سير أعلام النبلاء، ج۱، ص ۱۲۱) همواره متبسم و خوش رو بودند و میفرمودند عیسی میگریست و میخندید؛ ولیکن یحیی می گریست و نمیخندید سیره عیسی نیکوتر است(2).»(کافی، ج ۲، ص ۶۶۶) 

امام در معاشرت نیکو سرآمد و مثال زدنی بودند. ابراهیم بن عباس می گفت: امام رضا با سخن هرگز به هیچ کس جفا نکرد و کلام کسی را نبرید تا مگر شخص از گفتن باز ایستد حاجتی را که میتوانست برآورده سازد رد نمی کرد. پاهایش را در از نمی کرد و هرگز رو به روی کسی که نشسته بود تکیه نمی داد و هیچ کس از غلامان و خادمان خود را دشنام نمی داد. هرگز آب دهان بر زمین نمی افکند و در خنده اش قهقهه نمیزد؛ بلکه تبسم می نمود(3).»(اربلی، کشف الغمه، ج ۲، ص ۳۱۶) 

مردم به راحتی به حضور امام میرسیدند و خواست و سؤال خویش را طرح میکردند؛ زیرا حضرت بعد از اینکه از نماز و سجده خود فارغ می شدند جلوس میکردند مردم در خدمتشان حاضر می شدند و احتیاجات خود را عرضه میداشتند(4).(عيون أخبار الرضالة، ج ۲، ص ۱۷۹)

امام با مردم بسیار نرم و آرام سخن میگفتند(1)(همان) و درباره کسی سخن ناروا بر زبان نمی راندند(2).(عيون أخبار الرضالة، ج ۲، ص ۱۸۴) هرکس با وی صحبت می کرد، آن حضرت به سخنان او گوش میدادند و تا مطلب او تمام نمیشد، سخن او را قطع نمیکردند(3).(همان) این سفارش را به یاران خود میفرمودند: «هرگاه با مردی حضوری خواستی سخن بگویی او را با کنیه مخاطب قرار بده و هرگاه خواستی از کسی که غایب است سخن بگویی او را با نامش عنوان کن(4).»(کافی، ج ۲، ص ۶۷۱)

امام رضا با زیردستان و خادمان خود با مهربانی و ملایمت رفتار میکردند. هنگامی که تنها میشدند همه آنان را از بزرگ و کوچک جمع میکردند و با آنان سخن میگفتند ایشان به آنان انس میگرفتند و آنان با او در تنهایی هنگامی که برای امام غذا می آوردند، آن حضرت خادمان و حتی دربان و نگهبان را بر سر سفره شان مینشاندند و با آن ها غذا می خوردند.

مردی از اهالی بلخ میگفت در سفر خراسان با امام رضا همراه بودم. روزی سفره گسترده بودند و امام همه خدمتگزاران و غلامان حتی سیاهان را بر آن سفره نشاندند تا همراه او غذا بخورند. به امام عرض کردم فدایتان شوم بهتر است اینان بر سفره ای جداگانه بنشینند. فرمود: ساکت باش پروردگار همه یکی است پدر و مادر همه یکی است و پاداش هم به اعمال است(5).»(کافی ج ۸ ص ۲۳۰)

حضرت به آمد و شد مؤمنان با یکدیگر تأکید داشتند و می فرمودند: سخی از غذای مردم میخورد تا مردم هم در سر سفره او حاضر شوند و از غذاهای او بخورند؛ اما بخیل برای اینکه مردم از طعام او نخورند از خوردن طعام دیگران خودداری میکند(6).»(کافی، ج ۴، ص ۴۱)

ایشان مهمان را دوست میداشتند و بر اکرام او پای می فشردند. شبی امام میهمان داشتند. در میان صحبت چراغ نقصی پیدا کرد. میهمان امام دست پیش آورد تا چراغ را درست کند امام نگذاشتند و خود این کار را انجام دادند و فرمودند: ما گروهی هستیم که میهمانان خود را به کار نمی گیریم(1).»(کافی، ج ۶، ص ۲۸۳) 

تواضع و فروتنی امام مثال زدنی بود روزی شخصی که امام را نمی شناخت در حمام از امام خواست تا او را کیسه بکشد. امام پذیرفتند و مشغول شدند دیگران امام را بدان شخص معرفی کردند و او با شرمندگی به عذرخواهی پرداخت؛ ولی امام بی توجه به عذرخواهی او همچنان او را کیسه میکشیدند و او را دلداری می دادند که طوری نشده است(2).(مناقب، ج ۴، ص ۳۶۲)

امام در کنار تأکید بر معاشرت کریمانه با مردم درباره معاشرت با اشرار هشدار میدادند و میفرمودند: هرگاه شنیدی مردی حق را انکار میکند يا تكذیب مینماید یا اهل حق را دشنام میدهد از نزد او برخیز و با او مجالست مکن(3).»(تفسير العياشي، ج ۱، ص ۲۸۱)