آداب زیارت

اکنون مهمترین آداب زیارت معصومین را که در مزار پاک و آستان مقدس آنان باید رعایت کرد و محدثین ما در مقدمه کتب زیارت نقل کرده اند،(برگرفته از کتاب مفاتیح الجنان تأليف محدث بارسا شیخ عباس قمی است که در مقدمه کتاب زیارت - باب سوم کتاب - آورده.) به زبان امروز بازنویسی و شرح میکنیم. ۱ - داشتن وضو و غسل از مطالعه باب عبادات در فقه اسلام این نتیجه کلی عاید میشود که در این آیین حنیف نخست طهارت است و بعد عبادت این طهارت بعد از پاک بودن بدن از نجاسات با وضو و غسل حاصل میشود. از  آنجا که اعمال ظاهری اثری خاص در روح انسان دارد، شستشو و طهارت ظاهر که باید به قصد قربت انجام گیرد علاوه بر نظافت صوری و پاک شدن از بوی ناخوش بدن در ایجاد طهارت باطن و صفای دل نیز مؤثر خواهد بود و آمادگی روانی لازم برای دیدار شخصیتهای مقدس و کسب فیض از حضورشان را به انسان میبخشد.

۲ - پوشیدن لباس پاک و نو که بهتر است سپید رنگ باشد، و خوشبو کردن خود با مواد معطر جز در زیارت سیدالشهدا حسين بن على الله .

3 - سخن بیهوده و لغو را ترک نماید و از مجادله و بحثهای خصومت انگیز جدا پرهیز کند.

۴ - هنگام رفتن به روضه مقدسه با وقار و آرامی گام بردارد و با حالت فروتنی و سر به زیر حرکت کند و به اطرف خود توجه ننماید، تا تجمع حواس و

حضور قلب لازم را در خود فراهم آورد.

۵ - با تسبیح و ستایش آفریدگار متعال زبان را به ذکر و دل را به عظمت الهی مشغول گرداند و همچنین با فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد حق

امامت و هدایت آنها را سپاس گوید.

۶ - اجازه ورود خواستن چون به حرم و آستان رسول خدا یا امام رسید بایستد و اذن دخول بخواند، یعنی اجازه ورود طلبد، چنانکه خداوند می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید به خانه های پیغمبر داخل مشوید مگر آنکه به شما اجازه داده شود»( سوره احزاب، آیه ۵۳ .) شایسته است زائر معنی اذن دخول را بداند و بتواند با فهم آن مقامات روحانی و عظمت معنوی حجتهای الهی را به یاد آورد.

۷ - درباره بوسیدن و دست مالیدن به درهای حرم یا ضریح مطهر امام این توضیح لازم است که اسلام دینی است فطری و احکامش سازگار با عواطف و عقل طبیعی انسان میباشد. بدیهی است که یکی از راه های اظهار علاقه به دوست خویشاوند یا کسی که در نظر ما محترم است بوسیدن او یا تصویر یا اشياء منسوب به او میباشد. بنابر این بوسیدن در و دیوار اماکن مقدسه به قصد تبرک یا به عشق پیامبر و امام - صلوات الله عليهم - عملی است طبیعی و نشان شور محبت و بزرگداشت آن بندگان برگزیده حق تعالی است.

 واقع این است که چون زائر به شوق زیارت پیشوای عزیز و کریم خود رو به حرم مطهرش می آورد و به او دسترسی پیدا نمی کند، با بوسیدن آنچه به حضرتش نسبت دارد شعله عشق خود را نمایان و سوز درونش را آرامش می بخشد. پس چه دور از معرفت و حال محبتند کسانی که این گونه احترامات معمول را جایز نمیدانند در حالی که خود به بوسیدن عکس و بوئیدن پیراهن فرزند سفر کرده شان می پردازند یا یادگاری دوستشان را گرامی میدارند

 علاوه بر آنچه گفتیم بنا به نقل ابن حجر از دانشمندان اهل سنت) «بعضی علما از مشروعیت بوسیدن حجر الأسود استنباط کرده اند که بوسیدن آنچه مستحق تعظیم و شایسته بزرگداشت است - از انسان و غیر او ـ جایز می باشد.( الغدير، ۱۵۳٫۵) به هر حال جز سجده پیشانی بر زمین گذاشتن که مخصوص خدای سبحان است و به غیر حق تعالی جایز نیست سایر احترامات را رعایت کردن شرط ادب و پسندیده است.

8- چون قبر مطهر را دید پیش از شروع به خواندن زیارت تکبیر گوید و خدای تعالی را به بزرگی یاد کند. چنانکه بعضی علمای ما یادآور شده اند. ظاهراً حکمت تکبیر قبل از خواندن زیارت این باشد که از پیدا شدن حالت  مبالغه ( مبالغه: صفات پسندیده یا ناپسند شخصی را به صورتی بیان کردن که دور از ذهن باشد و از این راه عظمت و تعالی یا بدی او را نشان دادن) یا غفلت از عظمت حق تعالی جلوگیری شود.

 ۹ - نا آشنائی عامه مردم با آداب و سنتهای اصیل اسلامی این پندار را در اکثر عوام به وجود آورده که زیارت یعنی گردا گرد ضریح گشتن و آن را لمس کردن و بوسیدن چنانکه اگر بواسطه زیادی جمعیت موفق به چنین کاری نشوند زیارت خود را ناقص میشمرند و اندوهگین می شوند. در حالی که زیارت با حضور زائر نزد حجت خدا حاصل میشود. 

در حقیقت همان توجه قلبی به امام و اظهار احترام و سلام کردن و پیوند قلبی با او برقرار نمودن اصل زیارت است و خواندن زیارتنامه ها نیز برای افزایش معرفت و ایجاد چنین حال و روحیه ای است.

بنابر این در اطراف ضریح مطهر گردیدن و به آن دست مالیدن، گرچه در خلوت مطلوب است اما بجا نیاوردن آن هم خللی به اصل زیارت وارد نمی کند، به خصوص که بزرگانی چون علامه محمد باقر مجلسی دور ضریح طواف کردن را محل تأمل دانسته اند.

۱۰ - اگر عذری از ضعف و درد پا ندارد زیارت را ایستاده بخواند.

 ۱۱ - هنگام زیارت خواندن پشت به قبله و رو به قبر منور بایستد و چون از آن فارغ شد گونه ها را به ضریح گذارد و تضرع و دعا کند و سپس به طرف سر مطهر برود و رو به قبله ایستاده دعا کند.

۱۲ - زیارتهای مأثوره و منقول از ائمه معصومین را بخواند و از خواندن عبارات مجعول و ساخته افراد اجتناب کند.

۱۳ - هنگام خواندن زیارت صدای خود را بلند نکند، چنانکه آیه مربوط پیش از این نقل شد.

 ۱۴ - دو رکعت نماز به نیت نماز زیارت بخواند و بهتر است در بالای سر مطهر این نماز را بجا آورد. (چون فضای بالای سر امام محدود است و زائران فراوان سزاوار است مؤمنان بعد از خواندن نماز زیارت محل را برای فیض بردن بقیه برادران ترک کنند.)

۱۵ - بعد از نماز دعاهای وارده را بخواند یا آنچه به خاطر او می رسد برای خود و بستگان و حق داران از پروردگار متعال بخواهد.

 ۱۶ - قرآن تلاوت کند و هدیه نماید به روح مقدس امام مرحوم مجلسی در تحفة الزائر به استحباب قرآن خواندن در حرم هر امام تصریح کرده.

 ۱۷ - اگر ورود زائر به حرم مصادف با اقامه جماعت شود، ابتدا نماز بجا آورد و سپس زیارت بخواند. همچنین اگر در بین زیارت نماز بر پا شد مستحب است که زیارت را قطع کند و به نماز روی آورد.

۱۸ - بانوان هنگام زیارت رعایت حفاظ و حجاب خود را باید بنمایند و محل عبور و زیارت خود را جایی انتخاب کنند که موجب اختلاط و رویارویی

با مردان نشود.

۱۹ - بر مسکینان و درماندگان به خصوص افراد آبرومندی که در غربت تهیدست شده اند، احسان و انفاق کند.

۲۰ - چون حظ روحانی خود را از زیارت بدست آورد، در بیرون رفتن از حرم مقدس شتاب کند نه اینکه در گوشه و کنار برای استراحت بنشیند و به

سخنان دنیوی یا بیهوده خود را سرگرم نماید.(برای آگاهی از نظر علمای اهل سنت درباره آداب سفر و زیارت مرقد مطهر نبوی و شباهتهای زیاد به آنچه نقل شد. رگ وفاء الوفاء الطبعة الرابعة، ۱۳۸۸٫۴ - ۱۴۱۳)

ارزیابی و خودسازی

هدف غائي عبادات، تزکیه نفس و خودسازی و آماده کردن روح برای معرفت آفریدگار متعال و اولیائش میباشد و این هدف را زیارتها تأمین میکند. بنابر این شایسته است زائر بعد از بکار بستن آداب مذکور و خواندن زیارات مأثوره به ارزیابی خود بپردازد و ببیند در برابر رنج سفر و تحمل مخارج مختلف و تشرف به حضور امام چه عایدش شده؟

 جذبه معنوی امام دل او را تحت تأثیر قرار داده به طوری که خواهشهای نفسانی اش کاهش پیدا کرده و محبتش به امام افزایش یافته باشد؟

 آیا قدرت بر ترک گناه و تغییر اخلاق ناپسند و عادت زشت خود پیدا کرده؟

 و در عمل به وظائف اجتماعی و شرکت در صحنه مبارزه با ظلم و کفر و نفاق و حمایت از اسلام و مسلمین گرم رو و تیز کوش گشته؟ 

و علاوه بر اینها در پی خواندن زیارتنامه ها محبت و معرفتش نسبت به اولیای دین و ائمه معصومین افزونتر شده؟

آیا ولایت و حکومت و داوری امام را بر خود کاملاً پذیر است؟

و در زمان غیبت امام زمان - عَجَلَ اللهُ فَرَجَه - خود را محکوم چه حکمی می داند؟

آیا ولایت فقیه عادل آگاه و بصیر به حوادث واقعه را به نیابت عام از امام عصر اله پذیر است؟ و اگر نمی پذیرد والی و هادی و سرپرست خود را در

مسائل اجتماعی که میداند؟

کوتاه سخن آنکه باید در اندیشه و عقیده گفتار و کردار زندگی فردی و اجتماعی خود تجدید نظر کند ضعفها را به قوت و تاریکیها را به روشنایی بدل کند، و مخصوصاً در کسب معرفت و محبت امام بکوشد و ولایت و زعامت او را برخود و خانواده اش بپذیرد و به حقیقت پیرو اوامر و نواهی اش گردد تا در آنچه به عنوان زیارت خوانده راستگو و صادق باشد، نه آنکه دلش زبان را و کردارش گفتار او را تکذیب کند.